- 3431
- ۱۳۹۸/۰۴/۲۶ - ۰۷:۱۹
میان روستایی و شهری مازندران در خصلت های نرم خویی و غریب نوازی فرقی نیست.
ارمون آنلاین: روستاهای سراسر مازندران از ارتفاعات تا دشت ها گسترده اند و فاصله شان با شهرها معمولاً اندک است، علاوه بر سبزی و خرمی و چشم اندازهای بدیع یخچالی، چمنزار و جنگل های مرتفع جلگه ای که از آن ها مجموعه زینتی و طبیعی کم نظیری در ایران ساخته، دارای کلکسیونی گران قیمت و غنی از فرهنگ بومی است که هر روز از ۳۶۵ روز سال، در هر منطقه و روستایی، می توان سراغ آیین و سنتی را گرفت.
میان روستایی و شهری مازندرانی، در خصلت های نرم خویی و غریب نوازی فرقی نیست و سکونت اقوام گوناگون ایرانی در این دیار سبز و حضور میلیون ها گردشگر طی سال در استان، موید این ادعاست.
روستاییان مهربان مازندران، به رقابت با هتل های مدرن آمده اند و قرار گذاشته اند با نان محلی، پیاله های عسل، ماست و سرشیر و کره و مربا و… پذیرای گردشگران باشند، سفره های رنگینشان را پهن کنند و نگران طعم و مزه ای نباشند؛ که بی تردید «بادمجان قلیه»، «انار دون خورشت»، «آش ترش»، «آش دوغ»، «نازخاتون» و «هلی غورو» خوشمزه است.
آنها «چادر شب»، «چوخا»، «شولا»، «کوشیر»، «جاجیم»، جوراب و کلاه پشمی، شمد و سبدهای چوبی، زنبیل های حصیری، نمد، کوزه، ظروف سفالی، لاکی را آماده کرده اند تا گردشگران خوش ذوق انتخاب کنند و تردید نکنند.
حالا که پاییز دامن رنگینش را در مازندران هزار رنگ برپا کرده، تجربه یک شب اقامت در خانه ای روستایی که همسایه بلندی است و دشت های فراخ را نباید از دست داد.
شکلی نوین از گردشگری
گردشگری روستایی شکل نوینی از گردشگری است که با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی و به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. اقامتگاه های بوم گردی در مناطق روستایی نیز در این راستا و با هدف ارتقاء و بهبود کیفیت زندگی جامعه بومی به اجرا در آمده است. در مازندران استقبال جهت تبدیل خانه های روستایی به اقامتگاه های بوم گردی در ابتدا بسیار اندک بود و بیشتر تمایل در ایجاد و ساخت و ساز وجود داشت، اما خوشبختانه با گذشت یک سال، اقبال خوبی از سوی مردم بومی صورت گرفت و تاکنون ۲۳ اقامتگاه بوم گردی دارای مجوز در حال فعالیت و حدود ۴۰ متقاضی دارای موافقت اولیه و در حال مرمت و تجهیز اقامتگاه های بوم گردی هستند. حدود هفت متقاضی، نیز برای تشکیل پرونده و طرح در کمیته برنامه ریزی گردشگری می باشند. از تعداد اقامتگاه های بوم گردی در کشور آمار دقیقی در دست نیست، اما می توان گفت پیشروان اقامتگاه های بوم گردی بیشتر در استان اصفهان، کرمان و استان های مرکزی ایران حضور دارند.
به لحاظ جایگاه اقامتگاه های بوم گردی ایران در دنیا نیز آماری وجود ندارد، ولی گزارش های پراکنده از اقامتگاه های بوم گردی در شبکه های اجتماعی، گرایش به سمت استفاده از این خانه ها را نشان می دهد. در سایر کشورهای دنیا واژه اکوتوریسم، اکولوژ، اکوبوم و غیره برای بوم گردی استفاده می شود و بیشتر در کشورهای اروپایی بویژه آلمان، اسپانیا، پرتغال و در کشورهای استرالیا، ایالات متحده آمریکا و برزیل، آفریقا و نیوزیلند و کشورهای آسیایی خاصه چین، ژاپن، تایلند و مالزی رشد روز افزونی داشته است.
مبحث گردشگری در مناطق روستایی در کشورهای توسعه یافته از دهه ۷۰ رشد قابل توجهی داشته و موضوعات مرتبط با عناوین
community based tourism or community capacity building به
عنوان اساس توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی مثل ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی با رعایت اصول و قواعد پایدار بوده است. گردشگری سبز در سال ۱۹۷۰ و مفاهیم توسعه پایدار در سال ۱۹۸۰ مطرح شده است.
رهیافتی برای ایجاد اشتغال در مناطق روستایی
کارشناس بوم گردی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه گردشگری روستایی و توسعه اقامتگاه های بوم گردی می تواند رهیافتی برای ایجاد اشتغال و کسب در آمد در مناطق روستایی و کمتر توسعه یافته باشد، می گوید:«ایجاد یک مقصد جدید گردشگری نیاز به تمهیداتی دارد تا بتواند اثرات مثبت گردشگری را نشان دهد. اگر نه بدون مطالعه و زمینه سازی مناسب به محصولی زودبازده و فاسد شدنی با تبعات منفی بالا تبدیل خواهد شد. بنابراین برای تبدیل شدن یک روستا به روستای هدف گردشگری و اجرای طرح گردشگری روستایی و اقامتگاه های بوم گردی نیاز به مطالعه امکان سنجی اولیه و نشست با اهالی بومی و مسئولین محلی است تا با کمک مردم و با مردم برای آنها و منطقه مورد نظر برنامه ریزی لازم صورت گیرد. آموزش جامعه میزبان یکی از مهمترین اصل هاست که باید دقت زیادی به این امر شود. تا توسعه پایدار گردشگری روستایی به صورت همه جانبه در سطح کیفیت جامعه میزبان، رضایت اهالی محلی، رضایت گردشگران و تعیین سهم گردشگری در ایجاد منابع اقتصادی مشخص شود. تاکید می کنم لزوم توسعه پایدار گردشگری روستایی توجه به معیارهای اثر بخشی اقتصادی، ملاحظات زیست محیطی و ارزش های فرهنگی- اجتماعی جامعه محلی به صورت جامع است.»
تهمینه اسدی می گوید:«در راستای اجرای طرح اقامتگاه های بوم گردی، خوشبختانه استقبال خوبی از سوی جوانان تحصیل کرده برای فعالیت در این بخش داشته ایم. یکی از سیاست های سازمان جهت حمایت از این طرح علاوه بر اختصاص تسهیلات کم بهره برای مرمت و تجهیز و بهسازی بناهای قدیمی، برگزاری تورهای کارگاهی – آموزشی است که با استقبال از سوی بهره برداران اقامتگاه های بوم گردی و دفاتر فعال در حوزه طبیعت گردی روبرو بوده ایم. امیدواریم با اجرای درست این طرح جلوی مهاجرت از روستاها و ایجاد اشتغال برای جوانان تحصیل کرده در مناطق روستایی فراهم شود.»
مسوولان همراهی کنند
چشمه های باداب سورت در بخش چهاردانگه، دهستان پشت کوه، روستای سورت حد فاصل روستاهای اروست و مالخواست واقع در مازندران است. این چشمه ها که یکی از جاذبه های طبیعی بسیار دیدنی استان به شمار می روند و گردشگران زیادی را به خود جذب می کنند.مالخواست اما حالا به خاطر اقامتگاهی که برای میهمانان تدارک دیده اند، معروف شده است. در مالخواست هویت و معماری روستا هنوز بکر بودن خودش را حفظ کرده و به دلیل پی بردن خانواده ای جوان به اهمیت گردشگری و بوم گردی، کانون توجه برخی گردشگران قرار گرفته است. خانواده آقای ساداتی پای گردشگران را به این روستا باز و خانه و باغ شان را به مجموعه ای اقامتی با پذیرایی کاملا بومی مبدل کرده اند. او در گفتگو با خبرنگار ما از حال و هوای این روزهایش می گوید:«درابتدای کار قرار بود در بوم گردی، گردشگر با خانواده باشد، هر چه میزبان برای خانوادش به طور عادی تدارک دید مهمان هم از همان غذا تدارک دیده شد پذیرایی شود اما در عمل مهمانان توقع دارند که ویژه و ارگانیک به تمام معنا پذیرایی شوند. اما تهیه کامل غذای محلی دارای هزینه مخصوص به خودش است. همچنین در کنار خانواده بودن برای بیشتر مسافران سخت است که این نیاز به گسترش اقامتگاه دارد ولی متاسفانه برای دریافت تسهیلات شرایط سختی حاکم است.»
ساداتی با بیان اینکه در زمستان و پاییز کمتر شاهد حضور گردشگر در منطقه هستیم و گردشگران این فصول تخصصی تر هستند، می گوید:«گسترش اقامتگاه و اصلا توسعه گردشگری محقق نمی شود مگر اینکه مسئولان همراهی کنند و تسهیلات ارزان قیمت در اختیار متقاصیان قرار دهند و بانکها شرایط ضمانت برای اقامتگاه داران را تسهیل کنند. همچنین باید فرهنگ سازی شود تا گردشگران شرایط و نوع زندگی روستاییان را رعایت کنند تا اهالی روستا که هنوز با تفکر دهکده جهانی فاصله دارند، حالت تدافعی نگیرند.»
با یک خانه روبرو هستیم
محمد ابراهیم لاریجانی، کارشناس مسائل فرهنگی و گردشگری در واکنش به اخبار منتشر شده درباره اقامتگاههای بوم گردی و اینکه برخی از هتلداران با موجودیت این اقامتگاهها در شهرها مخالف هستند و آنها را رقیب هتل‌ها می دانند، چنین نوشت:«خوشبختانه پس از پیگیری‌های مجدانه تعدادی از اهالی فرهنگ و هنر و طبیعت گردان و بوم گردان و فعالان گردشگری بومی و روستایی و میراثی، پس از طی مسیری سخت ولی شیرین، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در سال‌های اخیر قانع شد که اقامتگاههای بوم گردی را به رسمیت بشناسد و چند سالیست که اتفاقا حمایت های موثری را هم معمول می دارد. اما آنچه در حکایت اقامتگاههای بوم گردی واقعیت دارد، پیشگامی انسان‌هایی است که فراتر از بخشنامه و شیوه نامه اندیشیدند و عمل کردند و کلید کاری را زدند که امروز در سازمان تخصصی گردشگری به عنوان یکی از انواع اقامتگاهها ملاک عمل است. اما حال که راه پر فراز و نشیب راه اندازی این اقامتگاهها طی و مشکلاتی نظیر مرجع صدور مجوز و چگونگی نظارت بر آنها نیز هموار شده، زمزمه هایی در خصوص کارکرد این گونه اقامتگاهها شنیده می‌شود. برخی معتقدند اینها همان خانه‌های روستایی‌اند و دامنه جغرافیایی شان به روستا محدود است. برخی معتقدند آنها همان هتل‌های سنتی هستند در حالی که در فلسفه وجودی و ایجادی این گونه اقامتگاهها، نه قرار بوده روستا محور باشد و نه قرار بوده صرف اقامت و اسکان محور باشد. یعنی اقامتگاه بوم‌گردی هدفی فراتر از اینکه فقط در جغرافیای یک روستا قرار بگیرند و فقط مسافری را اقامت شبانه بدهند، دارد.»
او در ادامه اضافه کرد:«در یک هتل سنتی، عمدتا یک ساختمان میراثی به کاربری هتل در می‌آید و مانند همه هتل های غیرسنتی، خدمات هتلی می‌دهد همان تخت و باکس، همان صبحانه، همان ناهار و همان خدماتی که در هتل های سایر نقاط کشور به مسافر ارائه می شود در هتل سنتی هم ارئه می شود، به عبارتی فقط ساختمان سنتی است و در و پنجره و پرده و گلدوزی ها و کمی هم صنایع دستی. در حالی که در اقامتگاه بوم گردی، ما با چنین هتلی مواجه نیستیم بلکه با یک خانه روبروییم. کادر آموزش دیده و آشپز حرفه‌ای که ۲۵ نوع سالاد می آراید، از ما پذیرایی نمی کند بلکه زن و مرد خانه هستند که زندگی معمولی خود را می کنند و غذای محلی خود را می پزند و ما هم چند روزی میهمانشان هستیم. در خانه های بوم گردی چیزی می خوریم که صاحب خانه می خورد و یا فرهنگ غذایی شان است. آن گونه می خوابیم که فرهنگ و آداب آن منطقه و آن خانه است. اینجا آمده ایم که یک دست رختخواب به ما بدهند پهن کنیم و بیاساییم. اینجا درجه کم و زیاد پکیج و موتورخانه و سیستم هواساز و گرمایش نداریم با کرسی گرم می شویم مثل همه اهالی. مثل آنچه در تاریخ و فرهنگ ما بوده است. در خانه های بوم گردی میراث فرهنگی و صنایع دستی ترویج و احیاء شده است. در این خانه گاهی آخر شب اهالی خانه دور هم جمع می شوند و با هم شب نشینی دارند شاهنامه می خوانند یا فال حافظ می گیرند. کودکان همسایه ها و اتاق های مجاور با هم بازی می کنند، گاهی لی لی.
از طرفی این کارکرد فقط در روستا نیست، امروزه در بسیاری از شهرها و حتی کلان شهرها، بافت تاریخی و کوچه پس کوچه های آشتی کنان داریم که هر یک از خانه های داخل این بافت تاریخی می تواند یک خانه بوم گردی باشد و این رسالت بزرگ فرهنگی را به دوش بکشد. هیچ منافاتی ندارد که خانه بوم گردی در محله پامنار یا عودلاجان در مرکز پایتخت، تهران باشد یا در بافت تاریخی مرکز شهر یزد یا کاشان یا شیراز، یا در یک روستا باشد یا در یک منطقه کویری یا کوهستانی، مهم آن کارکردی است که خانه دارد. یک خانه با معماری سنتی همخوان با منطقه ای که در آن واقع شده و در هر جغرافیایی اعم از شهر یا روستا کویر یا کوهستان جنگل یا ساحل. خانه ای که ارزش های معماری ایرانی و اسلامی خود را حفظ کرده، مصالح همخوان با منطقه و محیط زیست دارد، تجهیزاتش سنتی است، ابزار و اثاثیه و لوازمش سنتی و صنایع دستی است، ساکنینی دارد با فرهنگ بومی و منطقه خود، مطبخی دارد به بلندای تاریخ و فرهنگ غذایی این مرز و بوم که پذیرای رهگذران و مسافران و خسته دلانی است که می‌خواهند دمی در سایه تاریخ و فرهنگ و ریشه های پر افتخارشان بیاسایند. اینجا به هزار و یک دلیل هتل سنتی یا خانه روستایی و یا هر اقامت گاه دیگری که می شناختیم نیست اینجا اقامتگاه بوم گردی است. اقامتگاه بوم گردی یک خانه بومی و محلی است تاکید می کنم یک خانه، یک کاشانه.»
بیش از ۴۵ درصد جمعیت مازندران در روستاها زندگی می‌کنند و از نظر جمعیت روستایی، مازندران جایگاه دوم کشوری را دارد. سفر به روستا آرامش می‌دهد و با خاطرات صمیمی و زندگی در دل طبیعت، عواطف برمی‌انگیزد. تعدادی از شهرهای این خطه نیز توانسته اند بافت سنتی یا حداقل بخشی از بافت سنتی خود را حفظ کنند، اقامتگاه های بومی فرصت مناسبی برای جذب هدفمند گردشگران است.
فرصت می دهیم که فرهنگ مازندران بسط یابد. مثلا آیین های نمایشی برگزار می کنند. موسیقی محلی می گذارند. فروشگاه صنایع دستی برقرار می کنند. بوم گردی باید چهارقدم آن طرف تر یعنی در بطن زندگی روستایی همراه باشد.
