- 26623
- ۱۴۰۲/۰۴/۰۹ - ۱۱:۲۸
شاید برایتان جالب باشد بدانید که اگر طول میله‌ها و کوره‌هایی که نیاکانمان فقط درون مرزهای سیاسی امروزی ایران برای ساخت قنات (کاریز) حفر کرده‌اند را بسنجیم، متوجه می‌شویم که طول قنات‌های ایران بیش از ۹ برابر محیط کره زمین و تقریبا برابر با فاصله زمین تا کره ماه است.
ارمون آنلاین: از سه هزار سال پیش، کشاورزان ایرانی که در مناطق خشک و کویری کشور زندگی می‌کردند، دست به ابتکاری نوین زدند تا بتوانند در روزهای خشک و بی‌آبی، زمین‌های خود را سیراب کنند.
در این ابتکار که شاهکار معماری ایرانی محسوب می‌شود، کشاورزان به حفر قنات یا کاریز پرداختند تا آب را از چشمه‌های جوشان به نقاط خشک و کم آب تحت کشت خود بکشانند؛ راهکاری که به‌زودی در سراسر جهان گسترش یافت.
حالا از میان ۴۰هزار قناتی که امروز هم در ایران فعال هستند، ۱۱ قنات بی‌نظیر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.
۱. قنات قصبه گناباد
قنات قصبه گناباد با عمق ۳۰۰متر، عمیق‌ترین مادرچاه جهان و با ۲۵۰۰ سال قدمت، به‌عنوان قدیمی‌ترین و البته پرآب‌ترین قنات در سراسر دنیا به ثبت رسیده است. بیش از ۴۷۰ حلقه چاه در طول مسیر حفر شده تا مانع کور شدن چاه‌ها به دلایل مختلف شود.
این قنات با مسیری پیچاپیچ و هزارتو، عمیق و تاریک همچنین فضایی وهم‌انگیز، نشان از سبک قنات‌سازی پیشینیان دارد. سفالینه‌های یافت شده در مسیر قنات، پیشینه آن را به دوره هخامنشیان باز می‌گرداند. گناباد در سال‌های دور صاحب هیچ قنات و چاه دیگری نبود و قنات قصبه همان کاریزی است که زندگی و آبادانی را به این شهر مهم امروزی هدیه کرده است.
۲. قنات باغ زارچ یزد
قنات زارچ با ۱۲۰ کیلومتر طول و ۲.۱۱۵ حقله چاه، طولانی‌ترین قنات ایران است. این قنات ۳ هزار ساله، در عمق ۲۳ متری زمین حفر شده و تا ۱۵۰ سال پیش آبدهی خوبی داشت. اما حفر چاه‌های متعدّد در طول مسیر این کاریز، سطح آب در آن را به شدت کاهش داده است که توجهات جهانی به این قنات، می‌تواند باری دیگر آن را احیا کند.
۳. قنات بلده فردوس
قنات بلده در فردوس، متعلق به دوره ساسانی است. هرچند سفالینه‌های یافت شده در اطراف قنات، پیشینه آن را ۲۰۰۰ سال پیش تخمین می‌زند. کاریز بلده۱۵ رشته قنات و ۴ چشمه را درکنار هم قرار داده و جوی پرآبی را تشکیل می‌دهد. این قنات، مادر روستاهایی همچون باغستان بالا و پایین و اسلامیه بوده و در طول ۳۵کیلومتر مسیر خود، ۲.۳۸۲ هکتار زمین کشاورزی و ۱۸۰۰ قطعه باغ را احیاء می‌کند.
۴. قنات گوهرریز جوپار کرمان
قنات گوهرریز با قدمتی ۷۵۰ساله، متعلق به دوره صفوی است و امروز از فعال‌ترین قنات‌های جوپار محسوب می‌شود. این قنات با ۱۲۹حقله چاه، در طول مسیر ۳.۷۵۰متری خود، حدود ۳۳۰هکتار از اراضی و باغات را آبیاری کرده و آب شرب شهر و روستاهای مسیر را تأمین می‌کند. آب این قنات، زیستگاه مناسبی برای ماهی سفید کور است.
۵. قنات حسن آباد مهریز
این قنات متعلق به قرن هشتم میلادی است. قنات حسن آباد در عمق کم حفر شده و ویژگی منحصربه‌فردش این است که در طول مسیر کانال، لایه‌های گچی و نمکی تشکیل نمی‌شود، به همین دلیل، آب این قنات با بهترین کیفیت به آخرین مقصد خود می‌رسد.
از آب این کاریز برای ذخیره در آب انبارها، سیراب کردن باغات و زمین‌های کشاورزی و به‌راه انداختن آسیاب‌های آبی استفاده می‌شود. هرچند امروزه، آب گوارای این قنات، بیشتر در آبیاری باغات استفاده می‌شود.
۶ و ۷. قنات‌های دوقلوی اکبرآباد و قاسم آباد بروات
یکی از دلایل ثبت قنات‌های بم، دوقلو بودن آنهاست. قنات اکبرآباد در روستایی به همین نام و از توابع بخش ریگان بم است که با ۳۵حلقه چاه، در مسیر ۱۱۰۰ متری خود، ۱۶هکتار زمین کشاورزی و باغ را سیراب می‌کند. اما قنات قاسم‌آباد با ۵۰حلقه چاه و در طول مسیر ۲.۳۰۰ متری خود، به ۱۰۰هکتار زمین کشاورزی آبرسانی می‌کند.
۸. قنات مزدآباد اصفهان
قنات مزدآباد با قدمتی ۲۰۰۰ساله، دومین قنات کهن ایرانی است که با ۱۸کیلومتر طول در عمق ۱۰۰متری زمین در مسیری بین شاهین شهر و میمه، حفر شده است. عمق زیاد این قنات موجب شکل‌گیری ویژگی‌های منحصربه‌فردی در آن شده است.
مزدآباد شبیه به رودخانه‌ای زیرزمینی است که به‌دلیل تبلورهای آهکی و شکل گرفتن سنگواره‌های استالاگمیت و استالاگتیت، ظاهری شبیه به غار علیصدر همدان به خود گرفته است.
۹. قنات وزوان
این قنات نیز از شاهکارهای معماری پیش از ساسانیان است که مادرچاه آن در استان اصفهان، جنوب میمه و در عمق ۱۸متری حفر شده است. وزوان با ۶۴حلقه چاه، مسیری ۱۲۰۰متری را طی و باغات و اراضی بسیاری را سیراب می‌کند.
ویژگی منحصربه‌فرد وزوان این است که سدی زیرزمینی دارد که می‌توان دریچه خروجی آن را بست و آب را برای فصولی که کشاورزان نیاز بیشتری به آب دارند ذخیره کرد.
۱۰. قنات مون اردستان
قنات مون اردستان با ۸۰۰سال قدمت، یکی از شکوهمندترین، عجیب‌ترین و شاهکاری در بین قنات‌های ایران و جهان است. این قنات، ویژگی منحصر به‌فردی دارد؛ مون تنها قنات دوطبقه جهان است.
در طبقات این قنات، آبی جداگانه جریان دارد که هیچگاه به‌هم برخورد نمی‌کنند. باوجود تخمین قدمتی ۸۰۰ساله، اسنادی به‌دست آمده که عمر این قنات را به پیش از اسلام و دوره ساسانیان نسبت می‌دهند. اسناد به‌دست آمده، اعجاب‌انگیزی این قنات را بیش از پیش می‌کند.
۱۱. قنات ابراهیم آباد
این قنات در راه قم به اراک واقع شده، متعلق به قرن پنجم و ششم بوده و با هوشمندی و معماری عجیبی حفر شده است. این قنات با ۳۴۸حلقه چاه، ۱۱ کیلومتر طول دارد و علاوه بر تأمین آب شرب روستای ابراهیم آباد، حدود ۱۰۰هکتار از اراضی روستایی را آبرسانی می‌کند.
ویژگی منحصر به فرد ابراهیم آباد، مخروطی بودن آن است؛ این قنات، تنها قنات مخروطی جهان است. رفتن به داخل این غار به‌سبب مخروطی بودن و دسترسی نداشتن به دیواره‌ها، آبدهی دیواره‌ها و تاریکی مطلق، کار بسیار سختی است و طی ۱۰۰ سال گذشته تنها ۲ نفر از محلی‌ها توانسته‌اند به داخل آن راه پیدا بکنند.
منبع: لست سکند
لینک کوتاه: https://armoononline.ir/?p=26623
