- 11351
- ۱۳۹۸/۱۰/۰۷ - ۰۸:۲۱
لاک‌تراشی یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی مردم شمال کشور بخصوص مازندران است که پس از چند دهه حاشیه‌نشینی بنا به گفته هنرمندان و مسئولان در مسیر احیاء و بازگشت به زندگی مردم قرار گرفته است.
ارمون آنلاین به گزارش همشهری آنلاین؛صنایع دستی در استان مازندران از تنوع و ویژگی‌های خاصی برخوردار است که آن را با تمام زوایای زندگی بومیان، محیط پیرامونی و شرایط اقتصادی و اجتماعی در همنوایی قرار می‌دهد.
لاک‌تراشی یا به زبان مازندرانی “چو تراشی ” (تراشیدن چوب درخت) به معنای تراشکاری و شکل دادن چوب برای رفع نیاز روزمره است واز هنرهای اصلی مردم مازندران محسوب می‌شود.
لاک‌تراشی با بیش از ۱۰ هزار سال قدمت هنری است که با طبیعت و گوشت و خون مردم مازندران در هم آمیخته و هزاران سال است که نه تنها زینت بخش خانه مردم این دیار است، بلکه از اجزای اصلی آشپزخانه هر بانوی مازنی محسوب می‌شود.
لاک‌تراشی برخلاف دیگر هنرهای دست، چه از لحاظ شکل و ظاهر و چه از لحاظ ماهیت ارتباط تنگاتنگی با طبیعت پیرامون خود دارد و با توجه به اینکه لاک‌تراشی هنر چوب محسوب می‌شود و مازندران نیز به واسطه جنگل‌های انبوه دارای منابع غنی چوب است، بهتر می‌توان ارتباط لاک‌تراشی با طبیعت مازندران را درک کرد.
لاک‌تراشی شامل ساخت مصنوعات چوبی با نقش‌های الهام گرفته از طبیعت است. محصولاتی که ساخته هنر لاک‌تراشی است شامل ظروفی همچون کچه (قاشق چوبی)، جوله (وسیله‌ای شبیه پارچ چوبی)، برنج شور (کاسه‌ای گود و بزرگ)، قند چوله، کترا(کف گیر)، پلاکر، دونه پاج(دیس گرد چوبی برای تمیز کردن برنج)، کلز (ملاقه) و … است که بیشتر در طبخ، سرو غذا و تقریبا تمامی فعالیت های آشپزی کاربرد دارد.
لاک‌تراشی بر خلاف روزگاری کنونی، در گذشته جنبه صنایع دستی نداشت و یکی از تولیدات مصرفی روزانه مردم محسوب می‌شد که بیشترین کاربرد آن در آشپزخانه‌ها بود و افراد بسیاری در این حرفه مشغول بودند، اما در دهه‌های اخیر با ورود وسائل صنعتی آشپزخانه و استفاده مردم از وسایل پلاستیکی و فلزی، لاک‌تراشی به یک محصول تزئینی تبدیل شده است و آرام آرام به حاشیه رفت.
اغلب کارشناسان حوزه گردشگری و صنایع دستی عدم استقبال مصرف‌کنندگان را را مهم‌ترین عامل فراموشی لاک‌تراشی می‌دانند که تغییر ذائقه مردم علت استقبال سرد از این هنر است.
اما در سال‌های اخیر با موج توامندسازی و احیای هنرهای بومی و صنایع دستی، شاهد بازگشت لاک‌تراشان به پای تولید و بازگشت سلیقه مردم به استفاده ابزاری و تزئینی از این دست ساخته هستیم که گواه آن اعتراف خود هنرمندان لاک‌تراش مازندرانی و متولیان این امر است.
زیبایی و کیفیت کیمیای لاک‌تراشی
رضا درزی از لاک‌تراشان بومی اهل سوادکوه که هنوز در روستای خود لاک‌تراشی را زنده نگه داشته است، گفت: با وجود اینکه در حودو ۲ دهه اخیر لاک‌تراشی تقریبا به فراموشی سپرده شد، اما کیفیت و زیبایی این صنعت دست آن را نجات داد.
این هنرمند با اشاره به اینکه عمده کاربرد تولیدات لاک‌تراشی مربوط به آشپزخانه می‌شود، اظهار کرد: در دهه‌ها اخیر با ورود لوازم آشپزخانه‌ای فلزی، چدنی و پلاستیکی، لاک‌تراشی به حاشیه رفت.
وی با بیان اینکه تمام تولیدات لاک‌تراشی از چوب است، ادامه داد: اما موج این ابزار همچنان که سریع همه آشپزخانه‌ها را قبضه کرد، به سرعت نیز منجر به دلسردی شد زیرا نه زیبایی آن دائمی بود و نه کیفیت تولیدات چوبی از جمله سبکی، دوام و راحتی را برای مصرف‌کننده داشت.
درزی کیفیت و زیبایی تولیدات لاک‌تراشی را رمز موفقیت و احیای دوباره آن دانست و افزود: در سال‌های اخیر شاهد بازگشت مصرف‌کنندگان و بانوان به استفاده از تولیدات لاک‌تراشی هستیم.
این هنرمند لاک‌تراش با اشاره به شرایط آب و هوایی و جغرافیای استان مازندران گفت: ابزار فلزی و پلاستیکی در شرایط مرطوب مازندران نمی‌توانند کیفیت و دوام خود را حفظ کنند، درحالی که چوب‌های جنگلی و تولیدات چوبی عمر بالا و اثر پذیری اندکی از شرایط آب و هوایی جذب می‌کنند.
وی گفت: زمان طولانی صرف شد تا مردم دوباره به این نتیجه برسند که ابزارهای ساخته شده از مواد محیطی دارای ویژگی‌های خاص‌تری هستند، اما خوشبختانه این درک در حال گسترش است.
سلایق بازگشته به نوستالوژی
درزی همچنین به تغییر سلیقه خانواده‌ها برای استفاده از صنایع دستی به عنوان وسائل تزئینی منازل اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر بخش قابل توجهی از تولیدات ما برای دکوری و تزئینات منازل استفاده می‌شود.
وی با بیان اینکه این تغییر سلیقه رونق و جان تازه‌ای به بازار صنایع دستی بخشید، افزود: البته این تغییر سلیقه صرفا جنبه تزئینی نداشته و همان طور که پیشتر گفته شد، بازگشت به استفاده از صنایع دستی به عنوان لوازم مصرفی نیز از دیگر دلایل توجه به لاک‌تراشی است.
این هنرمند اظهار کرد: در حال حاضر به غیر از تولیدات لاک‌تراشی مربوط به فعالیت دامداری مانند “تلم” اغلب موارد مصرفی مربوط به تزئینات است.
وی افزود: اکنون می‌توان گفت وضعیت هنر لاک‌تراشی رو به بهبود است زیرا نه تنها شاهد رونق بازار فروش این محصولات هستیم، بلکه با سفارشات گوناگون حتی از استانهای دیگر نیز مواجه هستیم.
درزی حمایت میراث فرهنگی و مجموعه‌های گردشگری برای معرفی و ایجاد فرصت احیای هنر لاک‌تراشی را نیز بسیار موثر عنوان کرد و گفت: در سال‌های اخیر مجموعه‌های دولتی حمایت خوبی از صنایع دستی کرده و در نمایشگاه‌ها، بازارچه‌ها و رویدادهای ملی و استانی بستر را برای حضور پر رنگ صنایع دستی مازندران هموار ساختند.
وی به حضور در چندین نمایشگاه ملی و استانی اشاره کرد و افزود: خوشبختانه استقبال خوبی در این نمایشگاه‌ها از هنر لاک‌تراشی شده است که منجر به معرفی این هنر به کشور شد.
این هنرمند دریافت مهر اصالت را نیز به ایجاد فضای اعتماد برای مصرف‌کنندگان موثر توصیف کرد و افزود: مهر اصالت به لاک‌تراشی هویت تازه و جایگاه محکم در میراث مازندران و کشور بخشیده است که می‌تواند آن را مهم‌ترین قدم برای احیای هنر لاک‌تراشی دانست.
مواد اولیه بزرگ‌ترین درد لاک‌تراشی
درزی با بیان اینکه چوب تنها مواد اولیه هنر لاک‌تراشی است، گفت: متاسفانه با وجود اینکه لاک‌تراشی یک هنر بومی است که از دل جنگل ریشه می‌گیرد، اما سیاست‌های منابع طبیعی این هنر را از مواد اولیه محروم ساخت.
وی ببا اشاره به اینکه چوب مصرفی خود را از درختان افتاده تامین می‌کنند، تصریح کرد: برخورد منابع طبیعی با هنرمندان صنایع دستی استان همانند قاچاق چیان چوب است و اصلا این شغل آبا و اجدادی ما را به رسمیت نمی‌شناسند.
به گفته این هنرمند، علت اصلی فراموشی لاک‌تراشی و تغییر شغل هنرمندان و فعالان این رشته نیز سیاست‌های یک دهه اخیر منابع طبیعی و جنگل‌بانی است.
درزی گف: باید به دستگاه‌های متولی حفاظت از جنگل نیز حق داد زیرا سوداگران چوب فضای بسیاری بدی را برای امنیت منابع طبیعی و جنگل‌های مازندران ایجاد کردند که لازم است تصمیم‌گیرندگان برای آن تدابیر جداگانه‌ای بیندیشند.
لاک‌تراشی در نیمه‌های راه بازگشت به خانه‌ها
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران با اشاره به دریافت مهر اصالت توسط هنر لاک‌تراشی گفت: اکنون لاک‌تراشی در نیمه راه احیا قرار دارد و برای بازگشت به شکوه گذشته راه چندانی در پیش ندارد.
حسین ایزدی افزود: در نخستین گام برای احیا و احصای لاک‌تراشی ابتدا صنعت‌گران این هنر در سطح استان شناسایی شدند و برای آنها کلاس‌های آموزشی برگزار شد.
وی تجاری‌سازی، ذائقه سنجی و تنوع بخشی را مهم‌ترین محورهای دوره‌های آموزشی برای لاک‌تراشان عنوان کرد و گفت: هدف از این آموزش‌ها پیوند این هنر سنتی با نیاز و سلایق جدید است.
معاون صنایع دستی مازندران با بیان اینکه بیش از ۱۰۰ نفر هنرمند لاک‌تراش در استان فعال هستند، افزود: از این تعداد ۴۵ نفر استاد کار لاک‌تراش هستند که دروه‌های حرفه‌ای و آموزشی را طی کردند و دارای مجوز رسمی برای آموزش هستند.
ایزدی تامین مواد اولیه را عمده‌ترین مشکل پیش‌روی هنر لاک‌تراشی مازندران عنوان کرد و افزود: برای تولیدات لاک‌تراشی از چوب درختانی همچون شمشاد، راش و ممرز استفاده می‌شود که در حال حاضر با توجه به استقرار طرح تنفس جنگل استفاده از این چوب‌ها قاچاق محسوب می‌شوند.
وی ادامه داد: با نشست‌هایی که با مسئولان منابع طبیعی و متولیان جنگل و محیط زیست انجام شد، در مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان قرار شد که بهره‌برداری از چوب‌های مورد نیاز صنایع دستی بلامانع باشد و از حالت قاچاق خارج شود.
ایزدی گفت: اداره میراث فرهنگی درصدد است تا دسترسی هنرمندان به مواد اولیه را تسهیل کند تا مهم‌ترین دغدغه صنایع دستی را برطرف کرده تا بتواند برنامه‌های احیای این هنرها را بهتر و کیفی‌تر پیگیری کند.
معاون صنایع دستی مازندران وضعیت لاک‌تراشی را در حال حاضر به دلیل حمایت‌های همه‌جانبه و همچنین استقبال هنرمندان این حوزه رو به بهبود توصیف کرد و گفت: یکی از برنامه‌های ما ایجاد فروشگاه‌های صنایع دستی در شهرهای مختلف استان است که گمان می‌رود با این برنامه فصل تازه‌ای در احیای صنایع دستی را شاهد باشیم.
