اطعام‌دهی، رسم و سنت خاص و ویژه ماه محرم در مازندران بویژه روستاهای این استان است که بنا به وسع مالی و اقتصادی افراد در مرحله بجا آوردنش، شکل و شمایل خاص خود را از مجمعه گذاری و پخت غذا با اندک داشته فرد در منزل گرفته تا تامین غذای شب محرم برای عزاداران یک مسجد و باز گذاشتن درب منزل و پذیرایی پرشمار عزاداران در روز تاسوعا و عاشورا را شامل می‌شود.

متعدد بودن شیوه‌های اطعام دهی باعث شده تا همگان حتی با توان مالی اندک هم بتوانند از اجر و پاداش معنوی این ایام برخوردار شوند.

روستاییان مازندران در آغاز زمان فعالیت دامداری و یا آغاز فصل کشت محصولات خود، بخشی از آن را در زمان باردهی به نیت اطعام‌دهی ایام محرم نذر عزاداری امام حسین (ع) می کنند به طوریکه در زمان نشای شالی‌های برنج می گویند: این ۱۰ ردیف برنج نذر اطعام‌دهی امام حسین (ع ) و یا اینکه در زمان تولد بره‌ها یکی از بره‌ها را نذر این مراسم می کنند و در زمان محرم آن را برای پخت غذای عزاداران حسینی مصرف می‌کنند.

حتی اگر خانواده ای فاقد زمین کشاورزی و تولیدات دامی باشد زنِ خانه برای اینکه از قافله میزبانان عزاداران حسینی عقب نماند هر آنچه از انواع محصولات خانگی از ترشی و سبزیجات گرفته را برای این سفره پذیرایی آماده می کند و در مجمع گذاشته و به مسجد و حسینیه می برد.

از مَجمعه گذاری و اطعام دهی در مساجد تا اطعام دهی در منازل

اطعام دهی امروزی بدین شکل است که آشپران حرفه ای وارد کار می شوند و پخت این غذاها را برعهده می گیرند اما در آئین های اطعام دهی ماه محرم در روستاهای مازندران آنچه بر سر سفره عزاداران حسینی قرار می گیرد هنر کدبانوگری بانوان منطقه است.

روستاییان که به شغل کشاورزی و دامداری مشغول هستند در طول سال هنگام برداشت محصول یا فروش دام های اضافی، سهمی را برای آئین مجمه گذاری محرم در نظر می گیرند .

مجمعه گذاری بدین طریق است که زنان روستا در شب های محرم بویژه از شب هفتم تا دهم محرم هر آنچه در منزلشان از مرغ محلی، برنج ، لبنیات ، ترشی و گوشت دارند را آماده می کنند و  با گذاشتن آنها در مجمعه یا همان سینی های بزرگ به مساجد و حسینیه ها می روند و این مجمعه ها را در اختیار عزاداران قرار می دهند و پس از پذیرایی ، مجلس عزای امام حسین و سینه زنی آغاز می شود.

هرچند از میزان اطعام دهی به شکل و شمایل در روستاهای مازندران کاسته شده است اما ردپایی از  این شیوه میزبانی عزاداران حسینی همچنان در مناطقی از استان از جمله روستای “کوهستان” دیده می شود و یا اینکه در گرجی محله بهشهر در ۱۰ شب اول محرم غذاها با مجمعه به مساجد آورده می شود و عزاداران از آن می خورند .

نوع دیگر از بجا آوردن رسم اطعام دهی در برخی نقاط استان مازندران پرداخت هزینه غذای عزاداران یک روز یا چند روز از ماه محرم توسط جمعی از اهالی است که غالبا به صورت بالا و پایین محله در میان مردم معروف است که به طور مثال در روز تاسوعا عزاداران روستای میانا مهمان اهالی روستای پاجی هستند و در روز عاشورا چرخه این میزبانی تغییر می کند و پاجی ها مهمان میانایی ها می شوند.

اطعام دهی در روستاهای لاریم جویبار ، داراب ساری و برخی دیگر از روستاهای مازندران در منزل تمامی اهالی انجام می شود بدین گونه که در روز تاسوعا و یا عاشورا دسته های سینه زنی که از نقاط مختلف به این روستاها می آیند به منزل اهالی می روند و با دادن ناهار از آنها پذیرایی می شود .

امروزه این رسم آنچنان گسترش یافت که نه تنها اهالی روستاهای همجوار حتی از شهرهای مازندران  ، مردم به این مناطق می آیند و درب منازل به روی همه آنها باز است و آنها بر سر سفره امام حسین (ع) می نشینند.

خیل عظیم حضور مردم در این مناطق باعث می شود که در این روزها ترافیک سنگینی در مسیرهای منتهی به این روستاها بوجود آید و پلیس راه از روزها قبل با اتخاذ تصمیمات لازم و درنظر گرفتن موقعیت این مسیرها، نیروهای خود را به محل اعزام می کند تا ترافیک مشکل ساز نشود.

اطعام دهی محرم از گذشته تا به امروز

یک پژوهشگر مسائل تاریخی استان مازندران با اشاره به اینکه هر استانی در ایام خاص رسوم و سنت مخصوص و ویژه به خود دارد گفت: مازندران نیز با دارا بودن رسم های مخصوص به خود از جمله در دوران خاصی همچون محرم، از این ویژگی مبرا نیست.

علی رمضانی پاچی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از کرب زنی، نخل گردانی، علم گردانی، کرنا زنی و قوم بنی اسد به عنوان بخشی از رسوم مخصوص مازندران در ماه محرم نام برد و افزود : اطعام دهی نیز از جمله رسوم ماه محرم است که با ویژگی خاص خودِ این استان برگزار می شود.

وی در تشریح سابقه اجرای این رسم در مازندران در زمان های گذشته ادامه داد : دامداری و کشاورزی شغل اکثر مردم این استان بود و اهالی این دیار براساس داشته های خود تولیدات خود را نذر امام حسین (ع) می کردند.

عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان مازندران افزود : علاوه بر اختصاص تولیدات و محصولات فرد براساس شغلی که دارد  نیت نذر قبل و یا همان ابتدا به بار نشستن محصول صورت می گرفت.

وی ادامه داد : به طور مثال یک دامدار به هنگام زایمان دام و تولد بره هایش،  یکی از بره ها را نذر اطعام دهی امام حسین (ع) می کند و می گوید که ” اینتا بره زیر دَهِم پِلادون ” یعنی این بره نذر اطعام دهی روز دهم محرم است.

به گفته رمضانی یا شالیکار هنگام کاشت برنج نذر می کند و می گوید که “۱۰ تا ردیف دونه یا نیم کیله دونه خرج اطعام امام حسین (ع) ” یعنی اینکه ۱۰ ردیف برنج کاشته شده نذر اطعام دهی امام حسین است.

وی ادامه داد : فارغ از اینکه این محصول برنج به بار بنشیند یا نشنیند و خوب یا بد بودن محصول این نذر را انجام می دهد و میزانی برنج برای اطعام دهی ایام محرم می کند.

رمضانی پاچی گفت: علاوه بر ارادت خاص مردم مازندران به صرف هزینه برای اطعام دهی در ماه محرم بدون وابستگی به نهادها و  یا هیات های مذهبی، تنها به پشتوانه داشته های مردم این سنت برگزار می شود و سفره گسترده در مساجد و اماکن مذهبی در این خصوص پهن می شود که تمام اهالی روستا در انجام آن مشارکت دارند.

وی این مساله را ویژگی خاص اجرای سنت اطعام دهی ماه محرم در مازندران برشمرد و افزود : این رسم در گذشته های نه چندان دور به صورت بردن مجمعه غذاهایی که زنان در منازلشان پخت می کردند به مساجد و حسینیه ها انجام می شد و همچنان نیز در برخی نقاط ادامه دارد و در این دوران به صورت اطعام دهی عمومی در برخی روستاهای مازندران است.

به گفته این پژوهشگر اطعام دهی ماه محرم در مازندران در گذشته به روز عاشورا و یک روز پس از آن (به گویش مازندرانی ها دَهِم و یازدَهِم روز ) خلاصه می شد که از زمان قاجار اطعام دهی روز تاسوعا نیز به این روزها اضافه شد و همچنان نیز در میان مردم ادامه دارد.

وی به رواج وقف در این ایام در میان افراد خاص از جمله اربابان و متمکنین در روستاهای مازندران اشاره کرد و گفت: در ابتدای ماه محرم بزرگان قبایل روستاها دور هم جمع می شدند و ضمن تقسیم بندی و مشخص کردن زمان خرج دهی یا همان اطعام دهی در ایام محرم، در خصوص وقف اراضی و املاک نیز اقدام می کردند.

رمضانی ادامه داد : به همین دلیل است که بخش بیشتری از موقوفات مازندران به اطعام دهی عزاداران امام حسین (ع) اختصاص دارد.

منبع: ایرنا- ساری