- 29051
- ۱۴۰۲/۰۸/۱۴ - ۰۹:۳۹
ثبت یک روز در تقویم رسمی کشور به نام روز ملی مازندران بهانه‌ای برای افزایش توجه به فرهنگ غنی و جذاب این دیار و فرصتی خواهد بود تا در مسیر افزایش توجه به ظرفیت‌های فرهنگی این استان به منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی گام برداریم.
ارمون آنلاین: امروز ۱۴ آبان است؛ روز ملی مازندران. ۳۱ خرداد پارسال، بیش از یک دهه تلاش تعدادی از فعالان فرهنگی مازندران برای ثبت روزی به نام این استان در تقویم رسمی کشور در جلسه ۸۶۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی به ثمر نشست و ثبت روز ملی مازندران در تقویم رسمی کشور تصویب شد.
از اواخر دهه ۸۰ تا خرداد ۱۴۰۱ که تلاش‌ها برای رسمی شدن این روز ادامه داشت، هر سال اقداماتی برای برجسته کردن این رویداد پیشنهادی در استان انجام می‌شد. از برنامه‌های روز مازندران گرفته تا برگزاری مجموعه برنامه‌هایی در قالب هفته فرهنگی مازندران. عمده این برنامه‌ها نیز یک وجه اشتراک داشتند؛ توجه به آیین‌های بومی.
مازندران به دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی یکی از استان‌های جذاب برای همه ایرانی‌ها به شمار می‌آید. اما در این بین تنوع فرهنگی و جاذبه‌های اجتماعی این استان کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
حتی در بین خود مازندرانی‌ها نیز بسیاری از این ظرفیت‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند. روز ملی مازندران بهانه مناسبی است که به این ظرفیت‌های مهم فرهنگی و اجتماعی که برآمده از اقلیم و سبک زندگی بومی مازندران هستند بیشتر توجه شود. به بهانه روز ملی مازندران تعدادی از آیین‌های بومی شاخص مازندران را از بین ده‌ها رسم و آیین محلی این استان انتخاب کرده‌ایم و مرور می‌کنیم:
لالِ شو
«تیرماسیزه‌شو» یا «لالِ‌شو» شبی است که مازندرانی‌ها از دیرباز آن را گرامی می‌داشتند. برخی بر این باورند که این شب زمان پرتاب تیر توسط آرش از مازندران به سمت سرزمین تورانیان است، بعضی معتقدند که تیرماسیزه‌شو جشنی برای درخواست خوبی‌ها در یک سال آینده است و عده‌ای هم با توجه به کشت گندم در این فصل این جشن را آغاز سال کشاورزی مازندرانی‌ها می‌دانند. برخی دیگر هم معتقدند که این جشن گرامیداشت پیروزی کاوه بر اژدهاک است.
در این مراسم بومی ۲ یا سه نفر در هر روستا به عنوان گروه برگزارکننده آیین انتخاب می‌شوند که یکی از این سه نفر به عنوان لال صورت خود را می‌پوشاند و با ترکه‌ای که به آن در زبان بومی شیش گفته می‌شود و معمولا از چوب درخت توت یا انار تهیه می‌شد، همراه با یک یا ۲ نفر دیگر به خانه‌ها می‌رود.
همراهان لال با ورود به خانه‌های اهالی، شعری بومی را با مضامین آرزوی تندرستی و خوشی برای ساکنان هر خانه می‌خوانند و لال هم چوب نازکی که در دست دارد را آهسته به ساکنان خانه می‌زند تا بلا را از آنها دور کند. صاحبخانه نیز در کیسه لال و همراهانش مقداری آذوقه اعم از برنج، تنقلات ویژه تیرماسیزه‌شو یا گردو و شیرینی‌های محلی و میوه قرار می‌دهد که در پایان بین همین چند نفر تقسیم می‌شود.
ترکه‌ای که لال در این شب به دست می‌گیرد معمولا پس از برگزاری مراسم لال‌شو نگهداری می‌شد تا در مراسم سال‌های بعد از آن استفاده شود. چرا که در نگاه بسیاری از بومیان، این چوب جنبه‌ای مقدس‌گونه داشت. هنوز در برخی نقاط مازندران این آیین به صورت محدود برگزار می‌شود.
در برخی روستاها نیز حتی اگر لال و همراهانش دیگر مراسم را به شکل گذشته اجرا نکنند، خانواده‌ها با تهیه کردن تنقلات ویژه این شب که شامل میوه‌های پاییزی مناطق جنگلی مازندران مانند کِنِس یا ازگیل جنگلی، ولیک، تلکا و برخی شیرینی‌ها و خوراکی‌های بومی می‌شود ساعاتی را گرد هم می‌نشینند و این شب را گرامی می‌دارند.
۲۶ عَیدِ ماه
۲۶ عَیدِماه یا عید مردگان آیین سنتی و کهن مازندران است؛ روزی که مردم این دیار در قالب اجتماعی یکپارچه بر سر مزار درگذشتگان خود حاضر می‌شوند و با برگزاری برخی رسوم یادی از درگذشتگان‌شان می‌کنند.
هرچند نام این آیین با واژه «مردگان» عجین شده، اما نبود برنامه‌هایی برای عزاداری و غصه خوردن را می‌توان از ویژگی‌های این رسم کهن مازندران برشمرد.
کشتی لوچو، اسب سواری، روشن کردن شمع بر مزار اموات، تهیه و توزیع شیرینی‌های خاص با شکل و شمایل گوناگوم و ابزار حرفه‌های شغلی از جمله برنامه‌ها و کارهایی است که در این آیین برگزار می‌شود. به اظهارنظر کارشناسان و پژوهشگران فرهنگ مازندران ریشه این شاد بودن و دور بودن غصه از آیین عید مردگان را می‌توان در علت پیدایش آن دانست.
ورف‌چال
آیین سنتی وَرفِ‌چال که پیشینه‌ای بیش از ۶۰۰ ساله دارد، هر سال در یکی از روزهای جمعه اواخر فروردین یا نیمه نخست اردیبهشت توسط اهالی روستای اسک بخش لاریجان آمل برگزار می‌شود.
اهالی روستای اسک بر اساس یک رسم و سنت قدیمی در منطقه اسک‌وش با جدا کردن تکه‌های برف و حمل آن حدود یک کیلومتر به سمت گودالی که حدود ۱۰ متر عمق دارد، آن را پر از برف می‌کنند و معتقدند آب این گودال در فصل گرم سال برای رهگذران و حیوانات منطقه قابل استفاده است.
مراسم ورف‌چال روستای اسک یکی از مراسم‌های مهم مازندران و از رسوم ملی به‌شمار می‌رود. همه مردان روستا در زمانی که اعلام می‌شود با برداشتن غذایی برای نهار خود از روستا خارج می‌شوند.
روستا در این روز دراختیار کامل زن‌ها قرار می‌گیرد. زنان روستا در محل‌های عمومی جمع شده و برنامه‌هایی مانند شاه و وزیربازی، عروس و داماد و بازی‌ها و سرگرمی‌های خاصی را انجام می‌دهند. مردان روستا نیز با رسیدن به محل ورف چال، هرکس به‌اندازه‌ای که می‌تواند از برف‌ها جدا کرده و داخل چاه می‌ریزد.
لوچو
کشتی برای مازندرانی‌ها صرفا ورزش نیست، بلکه یک فرهنگ است. لوچو عنوان کشتی محلی مازندران است که جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ بومی این استان دارد. تا جایی که می‌توان آن را بخشی از سنت‌ها و آیین‌های بومی استان دانست. کشتی لوچو در جشن‌های بومی و حتی در عروسی‌های مردم مازندران نیز اجرا می‌شد. گاهی هم مردان روستا پس از کار دسته جمعی در کشتزارها و هنگام فراغت از کار، سرشاخ می‌شدند.
در برخی اعیاد مذهبی و ملی هم کشتی لوچو برگزار می‌شد. معمولا در جریان کشتی، اهالی یک گاو یا گوسفند خریداری کرده و به برنده مسابقه می‌دهند. ساز و دهلی که در مراسم نواخته می‌شود، آن را برای تماشاچی‌ها جذاب‌تر کرده و به هیجان آن اضافه می‌کند.
کِل چارشنبه یا چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری برخلاف آنچه در شهرها که چندین سال است از شکل و فرم اصلی خود دور شده و به چهارشنبه‌سوزی تبدیل شده و با حوادث و مخاطرات زیادی روبه‌رو است، همچنان در بسیاری از روستاهای کوهستانی مازندران به شکل سنتی و در آرامش و زیبایی خاص خودش برگزار می‌شود.
چهارشنبه‌سوری در روستاها در غروب آخرین سه‌شنبه سال یا به عبارتی آخرین شب چهارشنبه سال انجام می‌شود و طبق رسمی دیرینه و همیشگی با چینش کاه به میزان اندک در یک خط مستقیم با فاصله و به تعداد ۷ عدد، آن را آتش زده و به همراه افراد خانواده از روی آن می‌پرند. پس از آن نیز با دودکردن اسپند، خود را برای شام چهارشنبه آخر سال که در مناطق کوهستانی بخش کجور به گویش محلی «کِل چارشنبه» گفته می‌شود می‌روند.
عموماً روستائیان و به‌ویژه بزرگ‌ترها و پیران هر خانواده برای شام آخرین چهارشنبه سال، سبزی پلو با ماهی سفید شکم پر تدارک می‌بینند. این شام با تمام شام‌هایی که در طول سال خورده می‌شود، برای‌شان متفاوت است و اهمیت بسیار زیادی دارد و تأکید بر حضور هم‌زمان همه اعضای خانواده بر سر سفره شام «کِل چارشنبه» دارند.
«سال مِج» یا «مارمه»
یکی از جذاب‌ترین آیین‌های استقبال از بهار و عیدنوروز در مازندران انتخاب «سال مِج» یا «مارمه» است. هر خانواده نام چند نفر از فرزندان یا نوه‌های خود را به پدربزرگ خانواده اعلام می‌کند و این شخص طبق رسمی دیرینه با استعانت از قرآن و به نیت نام فرزندان یا نوه‌های معرفی شده، استخاره می‌کند تا به نیت نام هر کسی که خوب آمد، او به عنوان «سال مِج» یا «مارمه» خانواده در سال جدید است.
مادر خانواده سینی مخصوص هفت‌سین را با استفاده از لوازم و ملزومات بومی و محلی آن همراه با قرار دادن یک جلد کلام‌الله مجید، آماده می‌کند و روی ایوان یا بیرون از درب ورودی خانه قرار می‌دهد.
فردی که به عنوان «سال مِج» یا «مارمه» انتخاب شده باید دقایقی پیش از تحویل سال نو از خانه بیرون برود. تا پیش از تحویل سال نه تنها «سال مِج» حق ندارد وارد خانه شود بلکه افرادی هم که داخل خانه هستند حق ندارند از خانه بیرون بروند. این رسم همواره از دیرباز در این دیار مرسوم بوده و همچنان نیز از سوی نسل حاضر رعایت و بر اجرای صحیح آن پافشاری می‌شود.
پس از آن‌که سال تحویل شد «سال مِج» یا «مارمه» با در دست گرفتن سینی هفت‌سین وارد خانه می‌شود و ظرف حاوی آب داخل سینی را برداشته و طبق رسمی کهن و دیرینه گوشه هر یک از اتاق‌های خانه، ذره‌ای از آب را می‌ریزد تا سال جدید با خیر و برکت، روشنایی، سلامتی، نشاط و شادابی آغاز شود و این نشاط تا پایان سال ادامه داشته باشد.
کرنانوازی
در غرب مازندران و به ویژه مناطقی از شهرستان رامسر رسمی قدیمی به نام کرنانوازی وجود دارد که عاشورای هر سال با نواختن سازی به نام کرنا در روز عاشورا برگزار می‌شود. کرنانوازی که ۶ سال پیش به عنوان یکی از آیین‌های ملی و مذهبی در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شد، توسط دو گروه سرکرناچی و ورکن اجرا می‌شود.
معمولا سرکرناچیان ۳ نفر هستند که در جواب صدای ساز آنها، ورکن‌ها در سازشان می‌دمند. آوای این سازها معمولا بر وزن جمله‌های «یا حسین(ع) یا امام» و «وای حسین(ع) کشته شد» اجرا می‌شود. برخی خانواده‌ها در رامسر قرن‌هاست که به اجرای این رسم پایبند هستند.
نخل‌گردانی
آیین شناخته شده نخل‌گردانی که در استان‌های مرکزی ایران مانند یزد بیشتر دیده شده است، در برخی نقاط مازندران مانند روستاهای اورطشت آمل، معلم‌کلای محمودآباد، منطقه کجور، تیله‌بن ساری و برخی مناطق دیگر استان اجرا می‌شود.
اما معروف‌ترین نخل‌گردانی مازندران با بیش از ۶ سده پیشینه در روستای نوا از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل برگزار می‌شود. نوایی‌ها هر سال در روزهای هشتم تا دهم محرم، نخل را در روستا می‌گردانند و با رسوم خاصی که دارند در چند مسیر از روستا عزاداری می‌کنند. نخل‌گردانی روستای نوا در سال‌های اخیر به یکی از جاذبه‌های مذهبی مازندران تبدیل شده است و عزاداران زیادی را به این روستا می‌کشاند.
محرم پلاخوار
کیاسری‌ها رسمی قدیمی به نام «محرم پلاخوار» دارند که از اول تا دهم محرم آن را در محله‌های مختلف کیاسر برگزار می‌کنند. این رسم در نگاه کلی همان اطعام‌دهی به عزاداران است، اما در جزییات تفاوت‌هایی با سایر طعام‌دهی‌های محرم دارد که سبب شده سال ۱۳۹۷ در فهرست آثار ناملموس میراث فرهنگی ثبت شود.
آنها هر روز حدود هزار کیلوگرم برنج برای این مراسم پخت می‌کنند. مدیریت پخت غذا بر عهده زنان است و مردها امکانات را فراهم می‌کنند. بنا به سنتی قدیمی، غذا باید با هر حجمی که هست روی آتش هیزم پخت شود. آتشی که در «کِله» ها یا همان اجاق‌های ایجاد شده توسط مردان روشن می‌شود تا دیگ‌های بزرگ روی آن قرار بگیرد.
گوشت‌ها طبق‌طبق مهیای طبخ می‌شود. قبل از برنج، گوشت‌ها را با آبکش تهِ دیگ قرار می‌دهند تا «پِلا بِن» خوب پخته شود و برنج طعم گوشت بگیرد. گوشت هم به همان سنت قدیمی معمولا با ذبح گاو در همان محل تأمین می‌شود. اینجا برای پخت غذا «کیوُنی‌ها» حرف آخر را می‌زنند. زنانی که نقش آنها به عنوان سرآشپز از بقیه پررنگ تراست.
هزینه مراسم با نذورات مردمی تأمین می‌شود. از ۱۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان و حتی بیشتر. همه این مبالغ ثبت می‌شود تا صاحب خرج در زمان معین به واقفین گزارش دهد. با وجود این که هر روز در یکی از محله‌های کیاسر این رسم اجرا می‌شود، دیگ‌ها در ۱۰ روز اول محرم مشترک است و بلافاصله پس از پخت غذا، شستن دیگ‌های «۱۰ مِنِ پَج» و «۱۲ مِنِ پَج» آغاز می‌شود. حدود ۳۰ دیگ بزرگ که ۱۰ روز برای پخت غذا استفاده می‌شوند.
برای پخت غذا یک مشارکت جمعی برقرار است که عمده کار آن را زنان انجام می‌دهند. کار مردها این است که علاوه بر تهیه امکانات پخت، از مهمانان مجلس عزای حسین(ع) پذیرایی کنند. حدود ۴ تا ۵ هزار نفر هر روز مهمان کیاسری‌ها می‌شوند.
البته پذیرایی در این مجلس مردانه است. رسم هم بر این است که همه با دست غذا بخورند. به همین دلیل قبل از این که مهمانان خوردن غذا را آغاز کنند، اندکی آب برای شستن دست‌ها به سبک گذشتگان دور سفره گردانده می‌شود. تا پیش از این که بزرگ‌تر مجلس «بسم‌الله» نگفت، کسی غذا خوردن را آغاز نمی‌کند. با خواندن فاتحه نیز صرف غذا پایان می‌یابد.
روز ۱۴ آبان با پیگیری چند ساله مسئولان و فعالان فرهنگی مازندران و به پیشنهاد وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه ۸۶۴ مورخ ۳۱ خرداد سال ۱۴۰۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و در تقویم رسمی کشور قرار گرفت.
دلیل انتخاب این روز به عنوان روز مازندران، بیعت مردم مازندران با حسن‌ابن زید علوی و تشکیل حکومت شیعی در مازندران در ۱۴ آبان سال ۲۴۳ شمسی مطابق با عید سعید فطر سال ۲۵۰هجری قمری است.
منبع: ایرنا مازندران- اشکان جهان آرای
لینک کوتاه: https://armoononline.ir/?p=29051
