محمدعلی جمال‌زاده از «یکی بود یکی نبود» تا «دارالمجانین» - ارمون آنلاین armoononline.ir

ارمون آنلاین: در دسته‌بندی گونه‌های ادبیات داستانی، داستان کوتاه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به سبب کوتاهی در بیان قصه ها، مخاطبان بسیاری نیز دارد. مخاطبینی که اغلب به دلیل کمبود زمانی که دارند از این نوع گونه داستانی استقبال خوبی می‌کنند و با در دست داشتن کتاب‌های کوچکی که حاوی داستان‌های کوتاه است در رفت و آمدهای روزمره این داستان‌ها را مطالعه می‌کنند.

سید محمدعلی موسوی جمالزاده اصفهانی، داستان نویس، مترجم معاصر ایرانی و روزنامه نگار معاصر و از بنیانگذاران اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی است. او را پیشتاز قصّه‌نویسی معاصر، پدر داستان کوتاه در زبان فارسی و آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات فارسی می‌دانند که در سال ۱۳۰۰ اولین مجموعه داستان‌های کوتاه ایرانی را در برلین منتشر کرد. متقارن با ۱۷ آبان و روز درگذشت جمالزاده، مروری کوتاه بر زندگی کاری و شخصی او خواهیم داشت.

** «یکی بود یکی نبود» بهترین اثر جمالزاده

بهترین و ماندگارترین اثر جمال‌زاده، مجموعه داستان «یکی بود یکی نبود» است که به زبان طنز انتقادی است. جمالزاده به دلیل اینکه تنها تا دوازده سالگی در ایران زندگی کرد، شناختش از زبان مردم کوچه و بازار به‌روز نشد و به همین سبب نیز عده کمتری توانستند با او ارتباط برقرار کنند. طنز در این کتاب، انواع مختلفی دارد و عمدتاً از غلو موقعیت‌ها یا خصوصیات آدم‌ها آفریده می‌شود و در مجموع طنزی شیرین دارد.

همچنین داستان کوتاه «فارسی شکر است» را که در کتاب یکی بود یکی نبود او چاپ شده‌ است، عموماً به عنوان نخستین داستان کوتاه فارسی به شیوه غربی می‌شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به‌شمار می‌رود. به علاوه، مقدمه‌ی جمال‌زاده بر کتاب یکی بود یکی نبود سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمال‌زاده مؤکدا بیان می‌کند که کاربرد ادبیات مدرن بازتاب فرهنگ عامه و انعکاس مسائل و واقعیت‌های اجتماعی است.

** نویسنده‌ای با زبان نقادانه

در حالت کلی جمالزاده از آن دسته نویسنده‌هایی بود که زبانی نقدگونه داشت و بیشتر هم از وضع زمانه خود انتقاد می‌کرد. همچنین آثار او ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه است. همچنین جمالزاده در سال ۱۹۶۵ نامزد جایزه نوبل ادبیات شد. با اینکه جمال‌زاده بیشتر در خارج از ایران زندگی کرد، اما تمام تحقیقاتش درباره‌ی ایران، زبان فارسی و گسترده کردن دانش ایرانیان بود و در این زمینه گام‌هایی برداشت.

** سابقه خانوادگی جمالزاده

جمالزاده فرزند سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی بود که در اصفهان زندگی می‌کرد، اما غالبا برای وعظ به شهرهای مختلف سفر می‌کرد. او پس از ۱۰ سالگی پدر خود را در برخی از سفرها همراهی می‌کرد و در سال ۱۳۲۱ هجری قمری به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد.

** وقایع سیاسی مهم زندگی جمالزاده چه بود؟ 

او در دوازده سالگی برای تحصیل به بیروت رفت و در این زمان اوضاع سیاسی ایران تغییر کرد، در آن زمان محمد علی قاجار مجلس را به توپ بست و هر یک از آزادی‌خواهان با مشکلاتی مواجه شدند. پدر جمال‌زاده خود را به همدان رساند تا از آنجا به عتبات فرار کند، ولی در آن‌جا دستگیر شد و به بروجرد برده شد و امیر افخم، حاکم بروجرد دستور اعدام او را صادر کرد.
همزمان با جنگ جهانی اول کمیته‌ای به نام کمیته ملّیّون به رهبری سید حسن تقی‌زاده برای مبارزه با روسیه و انگلیس در برلین تشکیل شد و این کمیته از جمال‌زاده دعوت به همکاری کرد.

** روزنامه نگاری در برلین

جمال‌زاده در سال ۱۹۱۵ به برلین رفت و تا سال ۱۹۳۰ در آن جا اقامت داشت. پس از اقامت کوتاهی در برلین، برای مأموریت از طرف کمیته ملیون به بغداد و کرمانشاه رفت و شانزده ماه در آنجا اقامت داشت. در بازگشت به برلین، مجله کاوه از او دعوت به همکاری کرد و تا تعطیلی مجله به همکاری خود با آن‌ها ادامه داد.

پس از تعطیلی مجله کاوه، سرپرستی محصلین ایرانی در سفارت ایران در برلین را به عهده گرفت. او به مدت هشت سال این مسئولیت را بر عهده داشت، تا اینکه در سال ۱۹۳۱ به دفتر بین‌المللی کار وابسته به جامعه ملل در ژنو پیوست. او پس از بازنشستگی از آنجا در سال ۱۹۵۶ تا پایان عمر همچنان در ژنو اقامت داشت.

** نامگذاری خیابانی در تهران و اصفهان به نام جمالزاده

ابراهیم صهبا در سال ۱۳۵۳، به خاطر نوشتن مقالاتی که جمال‌زاده در اروپا در خصوص اصلاحات ارضی نوشت و برای صهبا فرستاده بود، پیشنهاد نام‌گذاری خیابانی در تهران و اصفهان را به نام وی داد و همان زمان، خیابان جمشید آباد در تهران به جمالزاده تغییر نام داد.

** درگذشت در خانه سالمندانی در ژنو

جمال‌زاده در پاییز ۱۳۷۶ پس از آن که از آپارتمانش در خیابان «رو دو فلوریسان» ژنو به آسایشگاه سالمندان منتقل شد، در ۱۰۵ سالگی درگذشت. پس از درگذشت او ۲۶ هزار برگ از نامه‌ها، دست نوشته‌ها و عکس‌هایش به سازمان اسناد ملی تحویل داده شد.

منبع: میراث آریا