سفرهای بی بدیل سیاحان و سلاطین به مازندران
ارمون آنلاین- زهرا باغبانی: انگار انسان علاقه مند به سفر زاده شد، اگر چه گردشگری به معنای صنعتی در دنیا، صنعت کهنه ای نیست. دلمان می خواست بدانیم مازندران از چه دوره ای به مقصدی برای سفر سایر ایرانیان و حتی مردم جهان تبدیل شد؛ خطه ای که بخاطر وجود بزرگترین دریاچه جهان در جوارش به دیگر بلاد نیز مرتبط بود. کمی تاریخ این سرزمین را ورق زدیم و کمی از تاریخچه سفر به این سو را یافتیم.
بر اساس شواهد زمین شناسی، دوران حیات جانوران و گیاهان در مازندران به میلیون ها سال قبل برمی گردد، ولی شواهد زندگی انسانها در این منطقه طبق نتایج مطالعات باستان شناسان به ۱۰۰ هزار سال پیش می رسد. شاید بتوان گفت؛ ابزارهای سنگی به دست آمده در مازندران، قدیمی ترین صنایع دستی ساخته شده توسط انسان هوشمند و نیاکان فرهیخته ما در مام میهن است. این شواهد بیشتر در دوره شوش رستمکلا بهشهر و بخش چهاردانگه ساری به دست آمد که قدمت آن به پارینه سنگی میانی و بیش از ۳۰۰۰۰ سال پیش می رسد. منطقه مازندران در ۱۳ هزار سال قبل شرایط مناسب تری جهت زندگی به دست آورد و به احتمال قوی این منطقه به همراه بین النهرین، اردن، لبنان و نواحی آن از نخستین مناطق خاور نزدیک است که وارد دوران کشاورزی شدند. بقایای مواد باستانی انسان غارنشین در مناطق مختلف مازندران از جمله شرق آن در غارهای هوتو_کمربند، علی تپه و کمشیان به دست آمد که شامل مواد تزئینی، ابزارهای سنگی و استخوانی است. قریب به ۹ هزار سال پیش مناطق شرقی و مرکزی مازندران شرایط لازم جهت سکونت در روستا و زندگی اجتماعی را به دست آورد. شواهد فرهنگی این ادعا در محوطه هایی چون چهل دین، طوق تپه توسط باستان شناسان کشف شد. اواخر دوران روستا نشینی در مازندران همگام با گسترش جمعیت و پراکندگی آن در تمام نواحی غربی_شرقی و مرکزی مازندران است. افزایش جمعیت، رشد اقتصادی، دسترسی به منابع، استفاده از مهره های استوانه ای، تجارت راه دور، شرایط لازم را جهت گسترش زندگی در جوامع پیچیده و ورود به دوران شهرنشینی در مازندران مهیا نمود. این شواهد به همراه تعداد بسیار قابل توجه ای، ابزارهای فلزی، زیورآلات تزئینی، پیکرک های انسانی، حیوان سنگی و سفالی، اثرمهر، جنگ افزارها، وسایل موسیقی، شواهد پارچه بافی و دیگر موضوعات در محوطه ی گهرتپه مازندران در رستمکلا بهشهر به دست آمد. این محوطه هم اکنون به صورت سایت موزه باستان شناسی مورد توجه هزاران گردشگر از اقصا نقاط دنیا در طول سال است.
تعامل با فرهنگی انسان های هوشمند و فرهیخته در مازندران
دوران فروپاشی شهرنشینی مازندران همانند دیگر مناطق آسیای غربی در گهرتپه با رکود و اضمحلال این محوطه در نیمه هزاره دوم قبل از میلاد (۱۵۵۰ ق.م) شروع می شود. آن گاه مازندران نیز مانند دیگر مناطق همجوار شمالی و شمال غربی وارد عرصه تحولات تاریخی جدیدی شد که برخی از دانشمندان از آن به عنوان دوران ورود آریایی ها اشاره می کنند. برخی از مورخان، تپورها و آماردها را به عنوان اقوام ساکن در نواحی مازندران در هزاره ی اول قبل از میلاد می دانند. مازندران در این دوران بر اساس شواهد بسیار غنی فرهنگی به دست آمده در کلاردشت، ساری و دیگر مناطق از جمله استان های مهم منطقه با ساختار حکومت احتمالی ملوک الطوایفی است.
لذا؛ دوران تاریخی مازندران با احتمال حکومت ملوک الطوایفی در دوران هخامنشیان ادامه یافت. همچنین در دوران اشکانی و ساسانی حاکمان مازندران اگرچه ساختار حکومتی این دوران را پذیرفتند، ولی دارای حکومت های محلی بودند که از مهم ترین آن حکومت گیل واره و باوندیان در اواخر دوران ساسانی در مازندران است.
دوران اسلامی در مازندران با تعامل فرهنگی انسان های هوشمند، فرهیخته و دلاور همراه بود؛ به طوری که پذیرش اسلام به گفته ی مورخان ۲ تا ۳ قرن به طول انجامید. طلوع حکومت علوی در اوایل اسلامی به همراه رشد حکومت مرعشی در قرن ۸،۹ تا آغاز قرن ۱۰ هجری از تاریخ غنی مازندران محسوب می شود. رشد هنرهای معماری در دوران سلجوقی، تیموری با حیات تاریخی ایران در مازندران همراه است. وانگهی دوران صفویه را باید اوج هنر معماری قرن ۱۰ و ۱۱ در مازندران با حیات شهر صفوی فرح آباد و مساجد و کاخ ها و تجدید حیات در هنر مازندران برشمرد.این پویایی در دوران قاجار با نماد سقاتالارها ادامه یافت.
البرز مرکزی و پتانسیل جذب توریست
با توجه به خصوصیات زمین شناسی و فعالیتهای درونی در البرز مرکزی در نتیجه چشمه های آب معدنی فراوانی در بخش های جنوبی حوضه هراز مشاهده می گردد. درحال حاضر دماوند در مرحله گوگردزدایی بوده و در اطراف خود چشمه های آبگرم با خواص مختلف درمانی به وجود آورده که دارای پتانسیل بالایی در امر جلب توریست است.
مازندران از زمان های بسیار دور به سبب وجود دریای خزر در شمال وجلگه های حاصلخیز در قسمت میانی، جنگلهای انبوه و کوههای سر به فلک کشیده در قسمت جنوب این دریا و دارا بودن شرایط آب و هوایی مطلوب، مناظر زیبا و بدیع طبیعی همواره مورد توجه سیاحان و سلاطین گذشته بوده است.
کاخ ها و عمارتهای بجا مانده از دوران گذشته خصوصا دوره صفوی گواه این ادعا می باشد که درگذشته شهرهای مازندران (ساری و آمل ) جزء برخوردار ترین شهرهای ایران بشمار می رفتند و جغرافیا و مورخانی که از مازندران دیدن نمودند از آبادانی و بزرگی این شهرها یاد کردند؛ از جمله کسانی که از زمان های گذشته از مازندران دیدن نموده اند و در آثار خود از این شهرها یاد کردند از جمله؛ حمدالله مستوفی مورخ و تاریخ نویس قرن هشتم هجری مولف کتاب نزهت الغلوب است که از شهرهای آمل و ساری دیدن کرده و بنای ساخت این شهرها را به طهمورث نسبت می دهد. او در مورد شهر آمل بیان می دارد؛ “طهمورست شهری بزرگ ساخت که هوایش گرم ملایم که در آن انواع میوه های سردسیری و گرمسیری وجود دارد.
مازندران دومین منطقه گردشگری ایران در دوران پهلوی
در دوران پهلوی، مازندران به عنوان دومین منطقه گردشگری ایران مطرح بوده است؛ این استان به دلیل داشتن شرایط ویژه اقلیمی، طبیعی و جاذبه های توریستی ،آن را به عنوان یکی از مطلوب ترین زیستگاههای ایران و حتی جهان تبدیل کرده است.
سیروس مهدوی مورخ و پژوهشگر مازندرانی می گوید:” خیرالنساء بیگم (مهدعلیا ) مادر شاه عباس صفوی اول از خاندان طبرستان و پدرش ازبزرگان سلسله مرعشیان (والی مازندران ) بوده که بیشتر برای برقراری ارتباط بین دو حکومت مرعشیان و صفویه با خدابنده ازدواج کرد. خیر النساء زن با کفایتی بود و بخاطر بیماری خدابنده امور سیاسی مملکت را برعهده داشت.
چون سران قزلباش از قدرت نمایی او به ستوه آمده بودند، وی را به قتل رساندند. پس از گذشت مدتی شاه عباس صفوی انتقام سختی از آنها گرفت و هر کدام را با بهانه ای به قتل رساند. شاه عباس بعدها بهشهر کنونی را به یاد مادرش اشرف نامید. وی به مازندرانی بودن مادرش افتخار می کرد و به سبب علاقه ای که به او(خیرالنساء ) داشت، پس از قتل مادر به این منطقه که یادآور او بود آمد و پس از دیدن آب و هوای مطلوب در سال ۱۰۲۷ دستور احداث جاده ای به نام شاهی (فیروزکوه ) راداد. امتداد این جاده از اصفهان تا فرح آباد بود که در ساری به دو قسمت تقسیم و تا اشرف (بهشهر یا خرگوران قدیمی ) کشیده می شد که فرح آباد(طاهان) نیز در این دوران به تبعیت از محله ای در اصفهان ساخته و اینچنین نامگذاری شد.
شاه عباس همچنین ده ها هزار خانواده ارمنی و گرجی را برای جلوگیری از شورش به این منطقه کوچاند؛ بطوری که ده هزار خانواده ارمنی و گرجی وارد مازندران شدند و امروز نیز محله هایی به نام گرجی محله و غیره در مازندران وجود دارد.”
برای شکار به مازندران می آمدند
مهدوی می گوید:” تاریخ گردشگری در ایران و مازندران سابقه ای طولانی ندارد و قصد شاهان برای اقامت در این منطقه، تنها شکار گونه های مختلف جانوری بوده تا جایی که بر اساس منابع تاریخی، شاهان برای شکار حیوانات، به روستاییان اطراف شکارگاه دستور می دادند بر روی حلبی بکوبند تا حیوانات در نقطه ای جمع شوند تا شاهان و وزرا بتوانند در آن منطقه شکار کنند و در منطقه میانکاله به قدری حیوانات را شکار کردند که نسل برخی حیوانات نابود شد. همچنین براساس شواهد تاریخی آخرین گورخر منطقه بهشهر که به دلیل داشتن گورخر، خرگوران نامیده می شد توسط خاندان اشرفی شکار و به ناصرالدین شاه تقدیم شد. در گذشته بخاطر عدم امکانات لازم مثل جاده، انگیزه گردشگری بصورت امروزی وجود نداشت و مردم تنها برای استراحت و تفریح در کنار خانواده به مناطق مجاور سکونت خود می رفتند.
از مناطق تفریحی گذشته که مردم بیشتر وقت خود را در آن می گذراندند می توان محله قایق لوها در ساری و جنیت در قائمشهر نام برد که نشان دهنده آن است که در گذشته های نه چندان دور نیز مراکز خاصی همچون کشورهای غربی برای تفریح وجود نداشته و ما با فقر امکانات مواجه بوده ایم.”
لینک کوتاه:
