شروع زودتر؛ چالش اصلی سرطان پستان در ایران

 این پزشک و متخصص جراحی عمومی با اشاره به اینکه ایران هنوز با «سونامی سرطان پستان» مواجه نیست اما روند ابتلا صعودی است، تاکید دارد که مهم‌ترین چالش در این زمینه، نبود نظام غربالگری سراسری و آگاهی ناکافی زنان از علائم اولیه بیماری است و به گفته او، آگاهی‌بخشی مقدم بر غربالگری است و اگر زنان خودمراقبتی را بیاموزند، می‌توان بسیاری از موارد را در مراحل ابتدایی تشخیص داد.

او سبک زندگی ناسالم، چاقی، کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب را از عوامل قابل‌تغییر ابتلا به سرطان پستان معرفی می‌کند و می‌گوید: اگر این عوامل کنترل شود، می‌توان میزان بروز بیماری را به طور چشمگیری کاهش داد.

الفت‌بخش بر غربالگری‌های سالانه بویژه در سنین بالای ۴۰ سال تاکید دارد و همچنین می‌گوید که ۸۰ درصد بیماران در مراکز تخصصی سرطان پستان با حفظ بافت پستان درمان می‌شوند و بیماری لزوماً به معنای از دست دادن اندام نیست.

معاون پژوهش و آموزشی پژوهشکده سرطان معتمد همچنین از توسعه برنامه‌های ملی برای تشخیص زودهنگام و بهره‌گیری از فناوری‌های نو مانند هوش مصنوعی در شبکه ملی سرطان خبر می‌دهد و می‌گوید که سرطان پستان در صورت تشخیص به‌موقع، یکی از درمان‌پذیرترین سرطان‌هاست و نباید به عنوان یک بیماری پایان‌بخش به آن نگاه کرد.

سرطان پستان، شایع‌ترین سرطان زنان

وی  با تاکید بر لزوم آگاهی بخشی درباره بیماری‌های پستان اظهار کرد: سرطان پستان، شایع‌ترین سرطان در زنان سراسر جهان به حساب می‌آید و زنان ایرانی نیز از این موضوع مستثنی نیستند. نقش محوری زنان در خانواده‌ها بر هیچ‌کس پویشیده نیست؛ به طوری که بروز بیماری در زنان می‌تواند سبب بروز اختلال در خانواده‌ها شود. بنابراین با توجه به میزان شیوع این بیماری و نقش زنان در خانواده‌ها، اکتبر را به عنوان «ماه آگاهی‌بخشی در مورد سرطان پستان» در نظر گرفته‌اند.

وضعیت ابتلا در ایران

وی درباره آمار و ارقام بروز سرطان پستان در کشور توضیح داد: به طور معمول، آمار و ارقام بیماری‌ها با تاخیر یک تا دو ساله منتشر می‌شود. اگر جمعیت زنان ایرانی را حدود۴۲ میلیون‌ نفر در سال ۱۴۰۲ در نظر گرفت، حدود ۱۶ هزار نفر ابتلای جدید به سرطان پستان گزارش شده است. این احتمال وجود دارد که میزان ابتلای موارد جدید به سرطان پستان، کمتر یا بیشتر از موارد گزارش شده باشد؛ چرا که ثبت سرطان در کشورهای مختلف به طرق مختلف انجام می‌شود و از طرف دیگر این احتمال وجود دارد که اطلاعات با میزان دقت متفاوت ثبت شود.

مقایسه وضعیت ابتلا به سرطان پستان در ایران  با سایر کشورها

او با بیان اینکه میزان بروز سرطان پستان در ایران «متوسط» است، تصریح کرد: ایران با سونامی سرطان پستان مواجه نیست. بروز سرطان پستان در کشورهای پیشرفته نسبت به ایران بیشتر است؛ به طور مثال، اگر از هر ۱۰۰هزار زن ایرانی ۴۰ نفر به سرطان پستان مبتلا می‌شوند، این آمار و ارقام در کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه و ایالات‌متحده ۹۰ تا ۱۰۰ نفر در هر ۱۰۰هزار نفر است.

ارتباط سرطان با صنعتی‌شدن جوامع

این متخصص جراحی عمومی درباره علل کثرت سرطان پستان در کشورهای پیشرفته توضیح داد: ابتلا به سرطان پستان با صنعتی‌شدن جوامع ارتباط تنگاتنگی دارد. سرطان نه تنها یک بیماری ژنتیکی به حساب می‌آید بلکه نقش عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری نیز غیرقابل کتمان است. هنگامی که علل بروز سرطان را مورد بررسی قرار می‌دهیم، با نقش موثر مولفه‌های «عوامل محیطی» و «سبک زندگی» در بروز سرطان پستان مواجه می‌شویم.

وضعیت ابتلا در کشورهای با درآمد پایین

الفت‌بخش درباره بروز سرطان در کشورهای مختلف گفت: بررسی‌ها بیانگر این است که در کشورهای با سرانه درآمد «پایین» و «متوسط» میزان بروز سرطان زیاد است. همچنین بررسی‌ها بیانگر این است که میزان بروز سرطان پستان در ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس «متوسط» اما رو به افزایش است. تغییر سبک زندگی و صنعتی‌شدن سبب شده که میزان بروز سرطان پستان در کشور رو به افزایش باشد.

علل آمار بالا یا پایین سرطان پستان در کشورها

وی درباره وضعیت بروز سرطان پستان در خاورمیانه توضیح داد: اگر وضعیت بروز سرطان پستان را در کشورهای منطقه مانند ترکیه، عراق و پاکستان بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که میزان بروز این بیماری با این کشورها تا حدودی یکسان است. اما آمار و ارقام بروز سرطان‌ها در برخی کشورها مانند افغانستان به طور کاذبی بسیار پایین گزارش شده است.

معاون پژوهش و آموزشی پژوهشکده  سرطان معتمد جهاد دانشگاهی ادامه داد: به طور قطع، سطح سیستم بهداشتی و درمانی افغانستان نسبت به ایران کمتر است و به همین دلیل سطح سیستم ثبت سرطان این کشور نیز نسبت به ایران پایین‌تر است و همچنین این احتمال وجود دارد که بسیاری از زنان افغانستانی به دلایل مختلف به سیستم بهداشتی و درمانی مراجعه نکنند. بنابراین آمار و ارقام میزان بروز سرطان پستان در افغانستان نسبت به ایران کمتر است.

الفت‌بخش ادامه داد: همانطور که مطرح می‌کنیم علت بروز کمتر سرطان پستان در افغانستان نسبت به ایران به دلیل سیستم بهداشتی درمانی ضعیف‌تر و بی‌دقتی در ثبت اطلاعات است؛ در ارتباط با کشورهایی که میزان بروز بالایی دارند نیز باید گفت که این کشورها نسبت به غربالگری سیستماتیک سرطان پستان اقدام می‌کنند و اطلاعات مبتلایان به این بیماری را با دقت بیشتری ثبت می‌کنند.

«غربالگری فرصت‌طلبانه» در نظام بهداشتی کشور

او با بیان اینکه غربالگری سرطان پستان در بسیاری از کشورها به صورت سیستماتیک انجام می‌شود، توضیح داد: هنگامی که کشورهایی که غربالگری سیستماتیک سرطان پستان دارند نسبت به صدور فراخوان اقدام می‌کنند، تمام زنان آن کشور موظف هستند به مراکز درمانی مراجعه کنند و در تست‌های غربالگری سرطان شرکت کنند. تشخیص ابتلا به سرطان پستان در مراحل اولیه بیماری از مزایای اجرای تست‌های غربالگری سیستماتیک است.

این پزشک پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی ادامه داد: مزایای غربالگری سیستماتیک سرطان پستان به تشخیص این بیماری در مراحل اولیه بیماری محدود نمی‌شود؛ بلکه می‌توانیم جنبه‌های مختلف سرطان پستان مانند میانگین سن بروز را بررسی کنیم.

بروز سرطان پستان در ایران ۱۰ سال زودتر از دنیا

او درباره میانگین سنی بروز سرطان پستان در ایران تصریح کرد: اختلاف ۱۰ ساله میانگین سنی بروز سرطان پستان در ایران با کشورهای غربی وجود دارد. بررسی‌ها بیانگر این است که متوسط سن ابتلا به سرطان پستان در کشور حدود ۴۰ تا ۵۰ سال است و این در حالی است که متوسط سنی بروز این بیماری در کشورهای غربی ۵۰ تا ۶۰ سال است. شاید بتوان گفت به دلیل اینکه جمعیت کشور نسبت به کشورهای غربی جوان‌تر است، متوسط سن بروز سرطان پستان در زنان ایرانی کمتر است.

عوامل خطر 

وی با بیان اینکه علل متعددی سبب افزایش سرطان پستان می‌شوند، افزود: علل افزایش سرطان پستان به دو دسته «تغییرپذیر» و «تغییرناپذیر» تقسیم می‌شوند. ژنتیک جزو عوامل تغییرناپذیر به حساب می‌آید. اگرچه پزشکی در گذر زمان بسیار پیشرفت کرده اما هنوز نتوانسته راه‌حلی برای مسائل ژنتیکی در ارتباط با سرطان ارائه دهد. بررسی‌ها بیانگر این است که ۱۵ درصد سرطان‌های پستان جزو سرطان‌های ارثی به حساب می‌آید که فرد به دلیل جهش ژنی به سرطان مبتلا شده است.

نقش عوامل ژنتیکی

الفت‌بخش با بیان اینکه سابقه فامیلی از دیگر علل افزایش سرطان پستان است، توضیح داد: «عوامل ژنتیکی» و «سابقه فامیلی» دو مولفه متفاوت است و می‌بایست میان این موارد تفاوت قائل‌شد. منظور این است که عامل ژنتیکی که سبب بروز سرطان می‌شود در اعضای یک خانواده وجود ندارد اما این احتمال وجود دارد که یک مادر و فرزند یا دو خواهر به سرطان پستان مبتلا شوند.

این پزشک پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی با بیان اینکه عوامل هورمونی در سرطان پستان بسیار نقش دارند، توضیح داد: سرطان پستان، یک بیماری است که ارتباط مستقیم با هورمون استروژن دارد؛ بنابراین هرچه مدت زمان ارتباط بافت پستان با هورمون استروژن بیشتر باشد، شانس ابتلا به بیماری افزایش می‌یابد. بنابراین زنانی که سن بالاتری یائسگی دارند، شرایط متفاوتی نسبت به سایر زنان دارند؛ به طور مثال، شرایط فردی که در ۵۵ سالگی یائسه می‌شود با فردی که در ۵۰ سالگی یائسه شده، متفاوت است.

او درباره سن بارداری و احتمال ابتلا به سرطان پستان توضیح داد: اگر زنان اولین بارداری خود را پس از ۳۵ سالگی تجربه کنند، ریسک ابتلا در آنها افزایش می‌یابد. همچنین بررسی‌ها بیانگر این است که عدم فرزندآوری نیز خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد.

هورمون‌درمانی و افزایش احتمال ابتلا 

وی با بیان اینکه برخی ریسک‌فاکتورهای ابتلا به سرطان پستان قابل تغییر هستند، توضیح داد: هورمون درمانی پس از یائسگی از عوامل خطر تغییرپذیر سرطان پستان محسوب می‌شود. در یک بازه زمانی، هورمون درمانی پس از یائسگی بسیار رایج بود اما نتایج پژوهش‌ها نشان ‌داد که با سرطان پستان ارتباط دارد و بنابراین انجام آن توصیه نمی‌شود.

ارتباط مستقیم چاقی

معاون پژوهش و آموزشی پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی ادامه داد: مصرف طولانی‌مدت قرص‌های هورمونی، استعمال دخانیات، مصرف الکل و سبک زندگی از دیگر ریسک‌فاکتورهای تغییرپذیر سرطان پستان محسوب می‌شوند. سبک زندگی، مهم‌ترین ریسک‌فاکتور قابل‌تغییر سرطان پستان است؛ بررسی‌ها بیانگر این است که چاقی با سرطان پستان ارتباط مستقیم دارد. چاقی، ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با «تغذیه» و «فعالیت فیزیکی» دارد که هر دو مولفه جزو سبک زندگی انسان‌ها محسوب می‌شوند و البته قابل‌تغییر هستند.

اهمیت آگاهی‌بخشی پیش از غربالگری

الفت‌بخش درباره وضعیت تشخیص سرطان پستان در ایران نیز تصریح کرد: هنگامی که سخن از تشخیص سرطان پستان به میان می‌آید، غربالگری در کانون توجه قرار می‌گیرد و در این راستا باید گفت که «آگاهی‌بخشی» پیش از غربالگری مطرح می‌شود. کشورها براساس سیاست‌ها و بودجه‌ نظام سلامت خود، عملکرد متفاوتی برای غربالگری سرطان پستان دارند؛ شرایط به نحوی است که غربالگری سیستماتیک در برخی کشورها اجرا می‌شود. متاسفانه، هزینه‌ اثربخشی غربالگری سیستماتیک سرطان پستان در کشور ثابت‌نشده و بنابراین سیستم بهداشتی و درمانی کشور با فقدان غربالگری سیستماتیک این بیماری مواجه است.

او ادامه داد: اگرچه غربالگری سیستماتیک در سیستم بهداشتی و درمانی کشور تعریف نشده اما سازوکاری در سیستم بهداشتی طی چند سال گذشته برای غربالگری سرطان پستان تعریف کرده‌اند. اگر زنان بالای ۴۰ سال به سیستم بهداشتی کشور مراجعه‌ کنند، به آنها توصیه می‌شود که به طور حتم نسبت به انجام ماموگرافی اقدام کنند. بنابراین با توجه به این شرایط می‌توان گفت که فرصت غربالگری برای افرادی که به سیستم بهداشتی دسترسی دارند، فراهم است اما چنین فرایندی، غربالگری سیستماتیک نیست؛ بلکه غربالگری «فرصت‌طلبانه» است. منظور از غربالگری فرصت‌طلبانه این است که به افرادی که به سیستم بهداشتی مراجعه می‌کنند، توصیه کنیم که تست ماموگرافی انجام دهند و این در حالی است که تمام افراد جامعه به سیستم بهداشتی مراجعه نمی‌کنند.

ضرورت تشخیص بیماری در مراحل اولیه 

این متخصص جراحی عمومی درباره ماموگرافی توضیح داد: ماموگرافی، روشی است که اشعه ایکس به بافت پستان تابیده‌می‌شود و با توجه به تصاویری که دریافت می‌کنند، وضعیت سلامت پستان را تشخیص می‌دهند. ماموگرافی می‌تواند سبب تشخیص سرطان پستان در  مراحل اولیه یعنی «استیج صفر» شود و به طور معمول به شکل «رسوب کلسیم» یا «غیرقرینگی در بافت پستان» خود را نشان می‌دهد. اگر سرطان پستان در استیج صفر تشخیص داده شود، می‌تواند درمان صد درصدی داشته باشد.

الفت‌بخش ادامه داد: هنگامی که توده بزرگ‌تر شود و به حدود یک‌سانتی‌متر یا اندازه یک نخود شود، به نحوی که بیمار بتواند آن را حس کند یا به حدود دو سانتی‌متر برسد، بیماری در مرحله اول قرار دارد. پرشکان با تشخیص بیماری در استیج اول امیدوار هستند که بیمار بقای ۹۵ تا ۹۷ درصدی داشته باشد. هرچقدر میزان مراجعه به پزشک دیرتر باشد، به نحوی که توده بزرگ‌تر شود یا غدد لنفاوی را درگیر کند، استیج بیمار بیشتر می‌شود. در نتیجه، شانس بقای بیمار کاهش می‌یابد و موفقیت درمان نیز صد درصدی نیست.

امکانات مورد لزوم اجرای غربالگری سیستماتیک

او در پاسخ به پرسش «آیا سیستم بهداشتی و درمانی کشور آمادگی اجرای غربالگری سیستماتیک سرطان پستان را دارد؟» اظهار کرد: نهادهای سیاستگذار در حوزه سلامت مانند وزارت بهداشت می‌بایست درباره غربالگری سیستماتیک تصمیم‌گیری کنند اما تا جایی که اطلاع دارم، امکانات این موضوع را در اختیار داریم. چندین سال پیش، تصمیم بر این بود که غربالگری سیستماتیک سرطان پستان در کشور اجرا شود و به همین دلیل تعداد قابل‌توجهی دستگاه ماموگرافی از طریق سازمان‌های مردم نهاد و نهادهای بین‌اللمی به کشور وارد شد. بعضی از این دستگاه‌ها خریداری و برخی نیز به کشور اهدا شدند.

معاون پژوهش و آموزشی پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی ادامه داد: بنابراین باید گفت که تجهیزات لازم را  در اختیار داریم اما هزینه اثربخشی آن ثابت نشده است. منظور از هزینه اثربخشی این است که هزینه‌های اجرای ماموگرافی برای تمام زنان ۴۰ تا ۶۵ سال را طی سه سال متوالی محاسبه کرده‌اند و سپس  هزینه‌های آن را غربالگری فرصت‌طلبانه در سیستم بهداشتی و تاثیر آن بر تشخیص بیماری در مراحل اولیه را مقایسه کرده‌اند. سیستم بهداشتی کشور از نظر هزینه اثربخشی به این نتیجه نرسیده است که اجرای غربالگری سیستماتیک برای کشور سودمند باشد اما اثربخشی غربالگری فرصت‌طلبانه ثابت شده و در کشور اجرا می‌شود.

روش‌های تشخیصی جدید

او درباره روش‌های جدید تشخیص سرطان پستان توضیح داد: پزشکی مانند سایر علوم پیشرفت کرده و همواره پرسش «آیا روش‌های جدید می‌تواند جایگزین ماموگرافی شود؟» را مطرح می‌کند. این روزها، بسیار می‌شنویم که ماموگرافی منسوخ شده و با پرسش «روش‌های جدید تشخیص بیماری‌ها مطرح است، چرا پزشکان ماموگرافی را توصیه می‌کنند؟» روبرو هستیم. در وهله نخست، در پاسخ به پرسش چرایی توصیه به انجام ماموگرافی باید گفت که پزشکان برمبنای دستورالعمل‌های بین‌اللملی عمل می‌کنند و به دلیل اینکه امکانات جدید نداریم، ماموگرافی را توصیه می‌کنیم. ماموگرافی جزو پروتکل‌های روتین درمانی در تمام دنیا به حساب می‌آید اما هوش‌مصنوعی “AI” می‌تواند به تشخیص بیماری کمک‌کند. در حال حاضر، هوش‌مصنوعی نمی‌تواند سرطان پستان را به تنهایی تشخیص‌دهد.

الفت‌بخش ادامه داد: سیستم‌های کمک‌تشخیصی که بر مبنای هوش‌مصنوعی استوار هستند به رادیولوژیست کمک‌می‌کنند که تصویر بافت پستان یک بیمار در یک شهر دورافتاده را که در آن شهر به رادیولوژیست دسترسی ندارند، به صورت متمرکز دریافت‌ کند و بیماری فرد را تشخیص دهد.