دارویی که از حنا به دست آمده، شاید بتواند روند فیبروز کبد را مهار و حتی معکوس کند!
ارمون آنلاین: امروزه، میلیونها نفر با بیماریهای خاموش کبدی زندگی میکنند؛ بیماریهایی که تا زمان بروز نارسایی یا سرطان، نشانهٔ روشنی ندارند.
یکی از خطرناکترین این شرایط، فیبروز کبدی (Liver Fibrosis) است؛ فرآیندی که طی آن بافتهای سالم کبد به تدریج با بافتهای جوشگاهی یا اسکار و فیبروزه جایگزین میشوند. این روند در سکوت پیش میرود، تا جایی که عملکرد کبد مختل و زندگی بیمار به خطر میافتد.
اما اکنون، جرقهای از امید از جایی برخاسته که هیچکس انتظارش را نداشت: از رنگدانهای طبیعی در گیاه حنا. ترکیب لاوسون (Lawsone)، که هزاران سال در آیینهای زیبایی و مذهبی برای رنگآمیزی مو و پوست استفاده میشده، در آزمایشهای تازه روی موشها توانسته است فعالیت سلولهای فیبروتیک کبد را مهار کند.
پژوهشگران ژاپنی باور دارند این کشف میتواند به نخستین درمان هدفمند برای فیبروز کبد منجر شود، بیماریای که در حدود ۳ تا ۴ درصد جمعیت جهان در مراحل پیشرفته آن قرار دارند. اگر این ترکیب به دارویی ایمن و مؤثر تبدیل شود، ممکن است بتواند یکی از مهلکترین مسیرهای بیماری کبد را متوقف کند، پیش از آنکه به سیروز یا سرطان بینجامد.
فیبروز کبدی چیست و چرا خطرناک است؟
فیبروز در واقع پاسخ دفاعی بدن به آسیب مزمن است. هر بار که کبد در اثر الکل، ویروس، چربی، یا بیماری خودایمنی آسیب میبیند، سلولهای بازسازیکننده برای ترمیم بافت فعال میشوند. اگر این چرخه آسیب و ترمیم تکرار شود، کبد بافتهای فیبروزهای میسازد که بهجای ترمیم، خودش را خفه میکند.
در مراحل اولیه، قطع مصرف الکل یا درمان هپاتیت میتواند روند را متوقف کند، اما در مراحل پیشرفته، گزینهٔ دارویی مشخصی برای بازگرداندن بافت طبیعی وجود ندارد. همینجاست که مفهوم درمان هدفمند (Targeted Therapy) اهمیت پیدا میکند: مداخله در سطح سلولی برای بازگرداندن کارکرد طبیعی کبد.
سلولهای ستارهای کبد
در مرکز این بیماری، نوعی سلول به نام سلولهای ستارهای کبد (Hepatic Stellate Cells – HSCs) قرار دارد. این سلولها در حالت عادی نقشی حیاتی در ذخیرهٔ ویتامین A دارند، اما هنگام آسیب کبدی، ناگهان تغییر ماهیت میدهند: فعال میشوند، تکثیر مییابند و حجم زیادی از کلاژن و الیاف فیبروتیک تولید میکنند. نتیجه، سفت و غیرقابل نفوذ شدن بافت کبد است.
پژوهشگران دانشگاه شهری اوساکا در ژاپن برای یافتن مادهای که بتواند مستقیماً بر این سلولها اثر بگذارد، بیش از ۱۸۰۰ ترکیب شیمیایی را بررسی کردند. در میان همه، یک نام برجسته شد: لاوسون، رنگدانهای طبیعی که از درخت حنا (Lawsonia inermis) بهدست میآید.
از مومیاییهای مصری تا داروی آینده
حنا هزاران سال است که در فرهنگهای مختلف جایگاه ویژهای دارد. مصریان باستان از آن در آیین مومیاییسازی استفاده میکردند و حتی نمونههایی از مومیاییهای دارای موی حنایی در موزه تاریخ طبیعی لندن نگهداری میشود. هنر «مِهندی» (Mehndi) در هند و خاورمیانه، که با طرحهای پیچیده روی پوست نقش میزند، از همان ریشههای باستانی آمده و هنوز در مراسم ازدواج کاربرد دارد.
اما کمتر کسی میدانست که همین ماده سنتی ممکن است روزی در خط مقدم پزشکی مدرن قرار گیرد. پژوهش تازه نشان داده است که لاوسون میتواند فعالیت سلولهای ستارهای کبد را مهار کند و در آزمایشهای سلولی، سمیت پایینی دارد.
نتایج اولیه در مدل حیوانی
زمانی که پژوهشگران این ترکیب را روی موشهای مبتلا به فیبروز آزمایش کردند، نشانههایی از کاهش شاخصهای آسیب کبدی مشاهده شد. میزان برخی از مارکرهای فیبروز کاهش یافت و در مقابل، شاخصهای عملکرد آنتیاکسیدانی سلولهای ستارهای افزایش پیدا کرد. این یافتهها نشان میدهد لاوسون میتواند نهتنها روند فیبروزه شدن را کند کند، بلکه سلولهای فعال را به حالت عادی بازگرداند.
به گفتهٔ دکتر تسوتومو ماتسوبارا، استاد آناتومی و زیستشناسی بازساختی در دانشگاه اوساکا، تیم او در حال طراحی سامانهای برای رساندن دقیق این ترکیب به سلولهای فعال HSC است. او میگوید: «اگر بتوانیم فعالیت این سلولها را کنترل کنیم، شاید بتوانیم آثار فیبروز را محدود یا حتی معکوس کنیم.»
جمعبندی
پژوهش تازه دربارهٔ ترکیب لاوسون (Lawsone) نه فقط از منظر دارویی بلکه از دیدگاه فرهنگی نیز شگفتانگیز است. مادهای که قرنها برای آرایش و آیینهای سنتی به کار میرفت، اکنون در مسیر تبدیلشدن به دارویی مدرن برای یکی از خطرناکترین بیماریهای مزمن بشر است.
فیبروز کبدی تا امروز بیشتر نوعی «بیماری خاموش» بهشمار میرفت؛ چیزی که فقط میشد از آن پیشگیری کرد، نه درمان. اما اگر آزمایشهای انسانی نتایج حیوانی را تأیید کنند، ممکن است برای نخستین بار درمانی پدید آید که بهجای توقف موقت روند بیماری، به بازسازی واقعی بافت کبد کمک کند.
امکان بازگرداندن سلولهای ستارهای کبد به حالت غیرفعال، یکی از دستاوردهای بنیادین زیستپزشکی به شمار میآید، زیرا در عمل به معنای «پاکسازی کنترلشدهٔ فیبروز» است؛ فرآیندی که میتواند پیامدهای بزرگی در درمان سیروز، بیماریهای متابولیک و حتی پیشگیری از سرطان کبد داشته باشد.
به بیان دیگر، گیاه حنا ممکن است نهتنها رنگ زندگی و شادی را به پوست بدهد، بلکه رنگ سلامتی را به کبد نیز برگرداند.
خلاصه
ترکیب طبیعی لاوسون از گیاه حنا در پژوهشی ژاپنی توانست فعالیت سلولهای فیبروتیک کبد را مهار کند. این یافته امید تازهای برای درمان هدفمند فیبروز کبدی ایجاد کرده است. آزمایشهای حیوانی نشان دادند که لاوسون سمی نیست و میتواند عملکرد سلولهای کبدی را به حالت طبیعی برگرداند. اگر این نتایج در انسان نیز تأیید شود، این ترکیب میتواند نخستین داروی معکوسکنندهٔ فیبروز کبد باشد.
سؤالات متداول (FAQ)
۱. فیبروز کبدی چیست و چرا خطرناک است؟
فیبروز کبدی تجمع تدریجی بافتهای اسکار در کبد است که در اثر آسیبهای مزمن مانند الکل، چربی یا ویروس ایجاد میشود. اگر درمان نشود، میتواند به سیروز یا سرطان کبد منجر شود.
۲. ترکیب لاوسون از گیاه حنا چگونه عمل میکند؟
لاوسون مستقیماً روی سلولهای ستارهای کبد (HSCs) اثر میگذارد و فعالیت فیبروتیک آنها را مهار میکند. این ترکیب همچنین باعث افزایش عملکرد آنتیاکسیدانی این سلولها میشود.
۳. آیا درمان با لاوسون روی انسان آزمایش شده است؟
تاکنون این ترکیب فقط در آزمایشهای حیوانی بررسی شده است. پژوهشگران ژاپنی قصد دارند سامانهٔ انتقال دارو به سلولهای فعال کبدی را برای مرحلهٔ انسانی توسعه دهند.
۴. آیا لاوسون عوارض جانبی دارد؟
در مدلهای سلولی و حیوانی، لاوسون سمیت پایین و ایمنی بالایی نشان داده است. البته برای تأیید قطعی، باید آزمایشهای بالینی روی انسان انجام شود.
۵. آیا این دارو میتواند بافت آسیبدیده را بازسازی کند؟
شواهد اولیه نشان میدهد لاوسون میتواند سلولهای فعال را به حالت طبیعی برگرداند و به بازسازی نسبی بافت کمک کند، هرچند هنوز برای تأیید نهایی زود است.
۶. این کشف چه اهمیتی برای آیندهٔ پزشکی دارد؟
اگر نتایج در انسان تکرار شود، لاوسون میتواند الگویی برای درمان سایر بیماریهای فیبروتیک در بدن باشد، مانند فیبروز ریوی یا کلیوی.
