چیزهایی که باید درباره «سرو سیمین ایران» بدانیم

سیمین دانشور (هشتم اردیبهشت ۱۳۰۰ – ۱۸ اسفند ۱۳۹۰) نویسنده و مترجم ایرانی بود. او نخستین زن ایرانی بود که به صورتی حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهم‌ترین اثر او رمان سووشون است که نثری ساده دارد و به ۱۷ زبان ترجمه شده‌است.

ارمون آنلاین- صبورا اسلامی: سووشون از جمله پرفروش‌ترین آثار ادبیات داستانی در ایران به‌شمار می‌رود. دانشور، همراهِ همسرش جلال آل احمد، عضو کانون نویسندگان ایران بودو در نخستین انتخابات (فروردین ۱۳۴۷) به عنوان رئیس کانون نویسندگان ایران برگزیده شد. به پاس خدمات او یادنامه‌ای با عنوان سرو سیمین، یادنامۀ دکتر سیمین دانشور به کوشش شاهین آریامنش در سال ۱۳۹۶ منتشر شد.

سیمین دانشور ۲۰ ساله بود که پدرش، محمدعلی دانشور درگذشت. پس از مرگ پدر، مادرش هم به تهران آمد و در خیابان ایرانشهر ساکن شدند. با این که از نظر مالی مشکلی نداشتند سیمین تصمیم گرفت کار کند.

در سال ۱۳۲۰ خورشیدی، به عنوان معاون اداره تبلیغات خارجی در رادیو تهران استخدام شد. علی اکبر کسمایی و احمد شاملو از همکاران او در رادیو بودند. دو سال بعد، در سال ۱۳۲۲، از کار رادیو کناره‌گیری کرد و در روزنامه ایران مشغول به کار شد. از این زمان به بعد، او با نام مستعار شیرازی بی‌نام برای نشریات مختلف مقاله می‌نوشت و ترجمه هم می‌کرد.

مرتضی کیوان او را تشویق کرد داستان‌های پراکنده‌اش را جمع‌آوری و منتشر کند. در ۱۳۲۷، اولین کتاب خود را با نام آتش خاموش (شامل ۱۶ داستان کوتاه) منتشر کرد. آتش خاموش نخستین مجموعه داستانی است که به قلم زنی ایرانی چاپ شده‌ است. استان‌های این مجموعه با نقدهای منفی بسیاری مواجه شد. یک سال بعد به اخذ درجهٔ دکترای ادبیات فارسی نایل می‌آید و باز یک سال بعد با جلال آل احمد، نویسنده و مبارز اجتماعی مطرح آن سالها ازدواج می‌کند.

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۷، در حالی که در اتوبوس از تهران راهی شیراز بود با جلال آل‌احمد، نویسنده و روشنفکر ایرانی، آشنا شد. این آشنایی دو سال بعد به ازدواج انجامید.

این ازدواج، تا مرگ نابهنگام آل احمد، در سال ۱۳۴۸، به مدت ۲۰ سال دوام داشت. دانشور در گفتگو با ناصر حریری گفته‌است که آنها هر چه می‌نوشتند به هم نشان می‌دادند اما او هرگز اجازه نمی‌داده جلال در نوشته‌هایش دست ببرد. همچنین دانشور هیچگاه از نثر آل احمد که دست کم سه دهه یکه‌تاز میدان نویسندگی بود تأثیر نپذیرفت و زندگی مشترک در شیوهٔ نگارش او اثر نگذاشت و استقلال خود را حفظ کرد.

مدیریت مجلهٔ نقش و نگار را پذیرفت. کمدی انسانی سارویان و داغ ننگ ناتانیل هاتورن را ترجمه کرد. در سال ۱۳۳۶ به همراه جلال آل احمد سفری به اروپا رفت. در ۱۳۳۷ کتاب همراه آفتاب، نوشتهٔ هارولد کورلندر را ترجمه و منتشر کرد. تا این که در سال ۱۳۳۸، به عنوان دانشیار کلنل علینقی وزیری در رشتهٔ باستان‌شناسی و تاریخ هنر دانشگاه تهران مشغول به کار شد. کار تدریس او در دانشگاه تهران تا بیست سال بعد، یعنی سال ۱۳۵۸ که از دانشگاه تهران بازنشسته شد، ادامه یافت.

کتاب‌ها:

آتش خاموش

آتش خاموش (اردیبهشت ۱۳۲۷) اولین مجموعه داستان دانشور و اولین مجموعه داستان از نویسندگان زن ایرانی‌ست. این مجموعه شامل ۱۶ داستان کوتاه است که بین سال‌های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۶ نوشته شده‌اند.

قهرمان داستان‌ها اغلب دختری تحصیلکرده از خانواده‌ای مرفه است که با عقب‌ماندگی‌های ایران سنتی سر ناسازگاری دارد. این مجموعه داستان را اغلب منتقدان ضعیف ارزیابی کرده‌اند و نشانهٔ بی‌تجربگی نویسنده دانسته‌اند اما احساسات زنانه‌ای که در داستان‌ها دیده می‌شود در فضای داستان‌نویسی ایران تازگی دارد. هوشنگ گلشیری داستان‌های این مجموعه را سیاه‌مشقی بیش نمی‌داند. از نظر او «کلاغ کور» بهترین داستان این مجموعه است.

شهری چون بهشت

شهری چون بهشت دومین مجموعه داستان دانشور با فاصله‌ای ۱۳ ساله نسبت به کتاب اول، در دی ماه ۱۳۴۰ منتشر شد. این مجموعه شامل ده داستان است. در دوره‌ای که بسیاری از نویسندگان ایرانی نوشتن از نظرگاه کودکان را امتحان می‌کنند (و از آن جمله‌اند میرصادقی، تنکابنی، قریب، پاینده، پرویزی، بابامقدم، آل احمد و گلستان) دانشور نیز تلاش می‌کند از دید قهرمانان نوجوانش بنویسد. شکست در عشق و زندگی و در عین حال تسلیم ناامیدی نشدن از مضامین عمده داستان‌های این مجموعه است.

دنیای ذهنی و عینی زنان، شوربختی‌ها و امیدهایشان در هر ده داستان مجموعه حضور دارد. هوشنگ گلشیری معتقد است دانشور از کتاب قبلی تا این کتاب راه درازی را طی کرده و به قدرت نسبی رسیده‌است. او به تأثیر نویسندگانی چون فاکنر، همینگوی و چخوف در برخی داستان‌های این مجموعه اشاره می‌کند.

به کی سلام کنم

مجموعه داستان به کی سلام کنم؟ در خرداد ۱۳۵۹ منتشر شد، چهار داستان این مجموعه پیش‌تر، در سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴، در جُنگ الفبا به سردبیری غلامحسین ساعدی چاپ شده بود و با تغییرات جزئی در کتاب آمده‌است. این چهار داستان عبارتند از: تیله شکسته، تصادف، به کی سلام کنم؟ و چشم خفته. شش داستان دیگر اولین بار در همین مجموعه منتشر شده‌اند.

تمام داستان‌های این کتاب پیش از انقلاب نوشته شده‌اند. موضوع داستان‌های این مجموعه مسائل سیاسی و اجتماعی دههٔ ۵۰ و اختناق حاکم بر جامعه بود.در بعضی دیگر از داستان‌ها، دانشور به جنبه‌های منفی غرب و مصرف‌گرایی و تأثیر آن در ازخودبیگانگی زنان طبقه متوسط می‌پردازد. در برخی از داستان‌های این مجموعه از شیوهٔ تک‌گویی در روایت استفاده شده‌ است.

از پرنده‌های مهاجر بپرس

از پرنده‌های مهاجر بپرس مجموعهٔ داستان‌هایی‌ست که دانشور طی سال‌های پس از انقلاب با مضمون انقلاب و جنگ نوشت و در سال ۱۳۷۶ در قالب یک کتاب منتشر کرد. داستان‌های این مجموعه حال و هوای زندگی‌نامه‌ای دارند.

انتخاب

مجموعه داستان کوتاه انتخاب شامل شانزده داستان کوتاه است، ده داستان مجموعهٔ از پرنده‌های مهاجر بپرس به اضافهٔ شش داستان تازه. این کتاب در سال ۱۳۸۶ منتشر شده‌است.

رمان‌ها

سووشون

سووشون، اولین و معروف‌ترین اثر دانشور، در تیر ۱۳۴۸ و مدت کوتاهی قبل از مرگ جلال آل‌احمد (فوت جلال هجده شهریور ۱۳۴۸) از سوی انتشارات خوارزمی منتشر شد. دربارهٔ این رمان نقدهای بسیاری منتشر شده‌است. سووشون تاکنون به ۱۷ زبان ترجمه شده ‌است.

داستان سووشون در زمان جنگ جهانی دوم می‌گذرد. شخصیت اصلی داستان زنی‌ست به نام زری و داستان از نظرگاه او روایت می‌شود. شیراز مملو از نیروهای انگلیسی‌ست و غذا کم است. انگلیس، برای تأمین آذوقهٔ قشونش، غلهٔ ملاکان شیراز را یک جا می‌خرد.

یوسف، همسر زری، هم از ملاکان شیراز است اما نمی‌خواهد محصولش را به انگلیسی‌ها بفروشد و رعیت را گرسنه بگذارد. زری در دل شجاعت و مقاومت همسرش را تحسین می‌کند اما از عاقبت کارهای او نگران است. نویسنده در عین حال که خط داستانی پرماجرایش را پیش می‌برد اوضاع منطقهٔ فارس را نیز در این برههٔ زمانی توصیف می‌کند

سه‌گانهٔ سیمین

آخرین اثر سیمین دانشور، رمان سه‌گانه‌ای است که دو رمان اول آن به نامهای «جزیرهٔ سرگردانی» و «ساربان سرگردان» منتشر شده‌است. رمان جزیرهٔ سرگردانی پس از سی سال سکوت نویسنده در سال ۱۳۷۲، ظاهراً بیست سالی پس از نگارش آن به چاپ رسیده‌است.

جزیره سرگردانی

جزیرهٔ سرگردانی، دومین رمان دانشور و جلد نخست از سه‌گانهٔ اوست که چاپ نخست آن در سال ۱۳۷۲ از سوی انتشارات خوارزمی منتشر شده‌است. شخصیت‌های اصلی این رمان (که در رمان‌های بعدی هم حضور دارند) عبارتند از: هستی، مادربزرگ، مامان عشی، سلیم فرخی و مراد پاکدل. شخصیت اصلی رمان هستی‌ست که بین دو دلداده سرگردان است: مراد همکلاسی هستی که گرایش چپ دارد و سلیم پسر یک بازاری که در انگلیس تحصیل کرده و گرایش‌های مذهبی دارد.

ساربان سرگردان

ساربان سرگردان ادامهٔ داستان جزیرهٔ سرگردانی‌ است. هستی به دلیل فعالیت‌های مراد و رفقایش به زندان می‌افتد. سلیم از هستی جدا می‌شود و با زن دیگری ازدواج می‌کند. هستی و مراد به جزیره‌ای به نام جزیره سرگردانی تبعید می‌شوند. بعد از مدتی با کمک ناپدری هستی فرار می‌کنند، با هم ازدواج می‌کنند و صاحب پسری می‌شوند. در پایان رمان، جنگ ایران و عراق آغاز می‌شود و مراد عازم جبهه می‌شود.

کوه سرگردان

کوه سرگردان آخرین رمان سیمین دانشور بود که تاکنون منتشر نشده‌است. مجله ادبی ـ هنری نافه در شماره آبان ۱۳۸۹ خود در گزارشی که علیرضا غلامی با عنوان «در جستجوی کوه سرگردان» نوشته بود برای نخستین بار خبر داد که رمان کوه سرگردان سیمین دانشور مفقود شده‌است.

خانه موزه جلال آل احمد و سیمین دانشور تهران این زوج ادبی ایران زمین که آثار مهمی از خود برای ایرانیان به جای گذاشته اند. این منزل تاریخی توسط جلال آل احمد در سال ۳۰ شمسی و دوره ای که همسرش برای تحصیلات عالیه به ایالات متحده امریکا سفر کرده بود، ساخته شد، اینجا تا سال ۹۰ خورشیدی و زمانی که سیمین دانشور دار فانی را وداع گفت، همچنان مورد استفاده وی قرار داشت.

نشانی: تجریش، دزاشیب، خیابان شهید رمضانی، کوچه‌ رهبری، کوچه‌ پسندیده، بن‌بست ارض، پلاک یک

درباره کتاب نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد

اگر دلتان می خواهد بیشتر با این بانوی نویسنده معاصر ایرانی آشنا شوید پیشنهاد ما خواندن کتاب نامه های سیمین و جلال است.

کتاب «نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد» اثر «مسعود جعفری جزی‌» را «نشر نیلوفر» در سال ۱۳۸۲ منتشر کرد. این اثر شامل نامه‌هایی است که «سیمین دانشور» آن‌ها را در طی سفرش به آمریکا برای «جلال آل احمد» نوشته است.

نامه‌های این نویسنده تنها به این جلد منتهی نمی‌شود و دو جلد دیگر از این نامه‌ها وجود دارد که شامل نامه‌ها در سفرهای کوتاه آن‌ها است. این نامه‌ها همچون دیگر آثار این دو نویسنده از ارزش ادبی والایی برخوردارند و روحیات و احوالات شخصی آن‌ها را نشان می‌دهند.

این نامه‌ها در طول سفر نگاشته شده‌اند و ازاین‌جهت همانند یک سفرنامه هستند. خواننده‌ی اثر با «سیمین دانشور» سفر می‌کند و طعم دل‌تنگی و گاهی شکوه‌های او را می‌چشد. «مسعود جعفری جزی‌» در مقدمه‌ی این اثر از اهمیت بالای آثار این دو نویسنده‌ی بزرگ می‌گوید: «نوشته‌های منتشرنشده دانشور و آل احمد بخشی از همین میراث است.

دانشور و آل احمد، به‌عنوان دو نویسنده مطرح و تأثیرگذار، نماینده دورانی پرفرازونشیب از حیات اجتماعی و ادبی جامعه ما به شمار می‌آیند و بازخوانی آثارشان و کنجکاوی در زندگی‌شان، در حقیقت، بازخوانی یک دوره تاریخی است. نامه‌های دانشور و آل احمد نیز از همین لحاظ شایسته توجه است.