- 3599
- ۱۳۹۸/۰۴/۲۸ - ۱۰:۲۲
موسیقی درمانی یک فرآیند فعال است. در موسیقی درمانی، ما انتظار داریم که موسیقی ما را در برگرفته و در تمام وجودمان جریان پیدا کند. به خاطر داشته باشید: انرژی در پی اندیشه می آید هر جا که فکر باشد انرژی هم وجود دارد.
ارمون آنلاین- سید بابک میرمبینی: فعالیتهای خلاق روان درمانی با استفاده از مواد و روشهای (هنری – دیداری – شنیداری) را هنر درمانی گویند.
تاریخچه «بهداشت روانی» به قدمت بروز بیماریهای روانیاست. اما امروزه در رویکردهای سلامت نگر واژه «سلامتی» یک مؤلفه سه بعدی روانی، اجتماعی، جسمانی است و فارغ از جنسیت محسوب میشود. اختلالات عاطفی و روانی، که بطور مداوم روبه تزاید است از جمله مهمترین عوامل مؤثر در کاهش کیفیت زندگی در تمام جوامع بشری ست. بر خلاف تصور عمومی نابهنجاریهای«روانی _ عاطفی» در میان کودکان و نوجوانان در قیاس با دیگر مقاطع سنی درصد بالاتری را به خود اختصاص دادهاست و تقریباً ۲۲ درصد از دانش آموزان در طی یک سال، عوارض و نشانههای اختلالات روان شناختی را بر اساس معیارهای DSM-V تجربه میکنند. اما کمتر از ۲۰درصد آنان از خدمات سلامت روانی بهرمند میشوند. از آنجا که خانواده و مدرسه از جمله مهمترین نهادهای اجتماعی مرتبط با کودکان، هستند، لزوم آموزش والدین و مربیان در راستای ارتقاء سطح بهداشت روانی از ضروریات امروز جامعه ماست. میتوان برای مدارس بعنوان اصلیترین پایگاه آموزشی کودکان با دارا بودن تنوع و گستردگی جمعیتی به مراتب بیشترازخانواده، کارکردی دوگانه قائل شد. از یک سو مدارس میتوانند زمینه ساز افزایش وگسترش هر چه بیشتر مشکلات عاطفی – روانی کودکان باشند و از دگر سو با کارکردی پیشگیرانه در ارتقاء سطح آگاهی و به طبع کاهش اثرات مخرب رفتارهای نا هنجار روانی دانش آموزان بکوشند و موجبات تشخص تحصیلی و شخصیتی کودکان را فرهم آورند.
امروزه یکی از شیوههای نوین مقابله با ناراحتیهای روانی – عاطفی که در سطح جهان مورد تأکید قرار گرفته و استفاده از آن کمکم بصورت گستردهای رواج یافته، بهرهگیری از تکنیکهای «هنر درمانی» است که خوشبختانه بر پایه مطالعات بعمل آمده مصادیقی از شناخت و استفادههای اولیه از آن طی چند سال اخیر در کشورمان نیز دیده شدهاست.
پیشینه هنر درمانی
هر چند مبحث هنر درمانی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و فیلسوفان از جمله ارسطو بوده و کارکردهای درمانی هنر با عناوینی چون «کاتارسیس» یا «پالایش روانی» از هزاران سال قبل مطرح گشته، اما کاربرد روان شناسانۀ هنر به شکل امروزی نخستین بار توسط زیگموند فروید ارائه شد و دیری نپایید که هنر و روانکاوی از تأثیرات متقابل یکدیگر بهرهها بردند. فروید در تعدادی از رسالهها و نوشتههای خود به روانشناسی هنرمند و تاثیرات روانشناسانه آثار هنری بر مخاطبان اشارههای مستقیمی دارد و فعالیتهای هنری را به مثابه ابزاری نیرومند جهت تحلیل روانکاوانه شخصیت مورد ارزیابی جدی قرار میدهد. سالها بعد(۱۹۵۸) کرامر مشخصا به منظور رفع اختلالات هیجانی در کودکان به شیوه “نقاشی درمانی” متوسل شد. وی هدف هنر درمانی را ایجاد موقعیتی برای انتخاب و تغییر رفتارها میداند و به باور او این کار فرصتهایی را برای تجربه مجدد تعارضها پدید میآورد، تا از این راه به رفع، تحلیل، یا پاسخگویی آنها بپردازد.
هدف از فعالیتهای هنر درمانگرانه رشد هویت، شخصیت و نیز برانگیختن احساس موفقیت در کودکان از طریق ابزارهای ابتکاری خودمحور است. سایمون معتقد است که هنر درمانی یا روان درمانی هنری مستلزم توجه به نیازهای روانی بیماران، نظیر نیاز به آزادی، اظهار وجود و آرامش است و بر همین اساس نیازمند توجه به جزئیات مهارتهای هنری نیست و فعالیتها و تولیدات هنری را نه به خاطر رویکرد زیبایی شناسانه آنها بلکه به دلیل نقش روانکاوانه و درمانگرشان مورد توجه قرار میدهد.
هنر درمانگر
هنر درمانگر در اصطلاح به شخصی اطلاق میشود که با شناخت و احاطه بر جوانب مختلف هنر و روانشناسی وبا کمک یک تیم متشکل از پزشکان و هنرمندان تلاش میکند با بهرهگیری از شیوههای هنری ویژه به درمانگیر کمک کند تا مکنونات غیر کلامی خود را در قالب اثری بدیع و خلاق به منصۀ بروز و اظهار برساند. یک درمانگر با چنین هدفی میتواند جلسات درمانی خود را بسته به شرایط به صورت انفرادی، خانوادگی یا گروهی هدایت کند.
هنر درمانی چگونه عمل میکند؟
هنر درمانگر میتواند از روشهای متنوع و متعدد هنری از جمله موسیقی، نقاشی، طراحی، مجسمهسازی و کولاژ (تصویر تکّهکاری) در مورد بیماران، از کودک تا سالمند، استفاده کند. کسانی که دچار آسیبهای هیجانی، خشونت جسمی، بهرهکشی خانگی، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی شده باشند میتوانند از خود بیانگری خلاقانه سود ببرند. خدمات هنر درمانی میتواند در مدرسه، سازمانهای اجتماعی، بیمارستان و مراکز روان درمانی خصوصی در دسترس بیماران باشند. ممکن است کنجکاو باشید بدانید که جلسات هنردرمانی چه تفاوتی با کلاسهای معمولی هنرآموزی دارد. در کتاب مرجع هنردرمانی نوشته کتی مالدیوچی چنین آمده است: «در اغلب جلسات هنردرمانی، تمرکز بر روی تجربیات درونی (احساسات، ادراکات و تصوّرات) خود شخص است. با وجودی که هنردرمانی ممکن است شامل یادگیری مهارتها یا تکنیکهای هنری شود امّا تأکید به طور کلّی نخست بر ایجاد و بیان تصاویری است که از درون فرد برمیآید، نه بر آن چیزهایی که او در دنیای خارج میبیند.» و با وجودی که در بعضی از کلاسهای سنتی هنری نیز ممکن است از شما خواسته شود که از روی تصوّرات و تخیلاتتان طراحی یا نقاشی کنید امّا در هنردرمانی، دنیای درونی تصاویر، احساسات، افکار و ایدههای شما همواره در درجه اوّل اهمیت قرار دارد.
موسیقی درمانی
در یونان قدیم ارتباط نزدیکی بین موسیقی و شفا وجود داشت. این همبستگی به یکی از خدایان یونان آپولو شخصیت و شکل داده است. آپولو هم خدای موسیقی و هم خدای طب بود. یونانیان معتقد بودند که امراض نتیجه عدم هارمونی در وجود فرد است و موسیقی با قدرت روحی و اخلاقی خود می تواند با برگرداندن هارمونی و نظم در بدن سلامتی را برای فرد مورد استفاده به ارمغان آورد.
موسیقی درمانی یک فرآیند فعال است. در موسیقی درمانی، ما انتظار داریم که موسیقی ما را در برگرفته و در تمام وجودمان جریان پیدا کند. به خاطر داشته باشید: انرژی در پی اندیشه می آید هر جا که فکر باشد انرژی هم وجود دارد.
برای بهتر گوش کردن به موسیقی دو مطلب را به خاطر بسپارید:
۱- صدای موسیقی در حدی باشد که شما با آن راحت هستید.
۲- خودتان را تسلیم موسیقی کنید.
مواردی چند از موسیقی درمانی
کاربرد موسیقی درمانی برای کمک به افراد عقب مانده با حرکات ریتمیک موزیکال می توان مهارت در هماهنگی های حرکتی را بهبود بخشید، اشعار آوازهای مخصوص را می توان نوشت که از طریق آن مراحل و روش های مهارت های خودیاری مثل لباس پوشیدن و مسواک زدن را یاد بگیرند و به خاطر بسپارند. موزیک تراپیست ها، برای اینکه برنامه های درمانی و روش های مؤثر برای در حال جریان ایجاد کنند، باید برنامه ریزی دقیقی را به کار گیرند. جریان برنامه ریزی شامل چهار مرحله کلی است:
۱-تعریف مشکل درمانجو یا زمینه نیاز آن (سنجش)
۲-فراهم کردن هدفی برای درمانجو که به رفع مشکل یا نیاز او کمک کند.
۳-برنامه ریزی مناسب فعالیت های موزیکی
۴-تکمیل روش ها و فعالیت ها و ارزشیابی واکنش های درمانجو
مشاهدات و تجربیات اخیر نشان داده است که کاربرد موسیقی در درمان ناتوانی های یادگیری اشخاصی که آسیب های شنوایی دارند، اشخاصی که آسیب های بینایی یا آسیب های گفتاری دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
کاربرد موسیقی درمانی در نارسائی های گفتاری
افرادی که در ارتباط کلامی مشکل دارند با خواندن آوازها و سرودهای مخصوص می توانند در شمرده تلفظ کردن اصوات، گفتار مورد نیاز و مهارت در تشخیص لغات رشد و تمرین کنند. ریتم و صدای موسیقی همچنین می تواند تقویت جریان تکلم را در اختلالات گفتاری مانند لکنت زبان آسان سازد. از موسیقی برای اشخاص زبان پریش (آفازیک) به عنوان روش برای برقراری رابطه کلامی می توان استفاده کرد.
تکنیک شناخته شده، درمان آوازی ملودیک(Melodic
intonation Therapy)
در اوایل دهه هفتاد میلادی به عنوان یک روش ترمیمی برای بخشی از مسائل گفتاری بزرگسالان زبان پریش به وجود آمده است. در این روش جملات کوتاه در نمونه های ساده آهنگین، با آواز خوانده می شود. به موازاتی که بیماران عبارات و جملات را یاد می گیرند، آهنگ ها کمرنگ تر و محو می شوند، این روش بر پایه این نظریه قرار گرفته که وقتی نیم کره سمت چپ، آسیب می بیند می توان به وسیله اغراق در آواز (ریتم، با تأکید بیان کردن و جملات ملودیک) با کمک نیم کره راست مغز، تکلم را کمک، تحریک و تسهیل کرد.
کاربرد موسیقی درمانی در درمان معلولیت های ارتوپدی
بنابر نظر رودنبرگ (۱۹۸۲) از موسیقی می توان در چند منظور درمانی برای معلولین ارتوپدی استفاده کرد:
۱- کاهش حواس پرتی
۲- رهایی از تنش ها و حساسیت های شدید
۳- تقویت تمرین های عضلانی
۴-افزایش احساس ارزش شخصی
فعالیت های مختلف موسیقی درمانی می تواند جهت بهبود وضعیت مفاصل و ماهیچه ها و افزایش هماهنگی حرکات آنها کمک کرد مثلاً نواختن سازهای انتخاب شده با شیوه های مخصوص می تواند تحرک و استقامت مفاصل را افزایش دهد و با هماهنگی قسمت هایی از بدن را بهبود بخشد.
یکی دیگر از منافع یادگیری نواختن ساز برای معلولین، احساس کامیابی و رضایت است. نواختن ساز، احساس ارزش شخصی را افزایش می دهد و اگر به صورت گروهی نواخته شود، رشد اجتماعی شان تقویت خواهد شد.
کاربرد موسیقی درمانی در درمان سالمندان
سالمندی معمولاً با درجاتی از زوال کارکرد جسمی و ذهنی همراه است. که این درجات در افراد مختلف متفاوت است. بیشتر افراد مسن خصوصاً آنهایی که در خانه های سالمندان زندگی می کنند، علائمی از اختلالات فکری و بدنی دارند.
بسیاری از سالمندان مشکل پزشکی مانند بیماری های قلبی، دیابت، سرطان و یا فشارخون دارند. به علاوه عده ای نیز به دلایل عاطفی دچار افسردگی و تنهایی می شوند. موسیقی درمانی می تواند در زمینه تقویت کارکرد جسمی و روحی این افراد مؤثر واقع شود. به عنوان مثال موسیقی همراه با تمرینات و ورزش های روزانه، می توان احساس دردی را که غالباً توأم با این ورزش هاست از ذهن دور ساخته و یا انگیزه و محرک لازم را برای شرکت در انجام این قبیل ورزش ها و فعالیت های حرکتی فراهم کرد. دست زدن نشاط انگیز و موسیقی ریتمیک می تواند ورم مفاصل انگشتان را صاف کند، اعتماد به نفس او را افزایش داده و انرژی مثبت را در اینگونه افراد تقویت کند. مهم است به خاطر بسپاریم که موسیقی مورد علاقه سالمندان مانند دیگر اقشار مردم دامنه وسیعی دارد. علاقه آنها متناسب با سنشان تغییر می کند. معمولاً افراد مسن به آهنگ های معروفی که در دوران جوانی حوالی سنین ۱۸ تا ۲۵ سالگی گوش می دادند، علاقه نشان می دهند.
*دکترای روانشناسی تربیتی